-
https://www.cyfrowaetnografia.pl/files/original/192a3e95f94afa301bc2517151f92428.pdf
5696faa04794ffb9c8f9e378e8cf7e01
Dublin Core
The Dublin Core metadata element set is common to all Omeka records, including items, files, and collections. For more information see, http://dublincore.org/documents/dces/.
Title
A name given to the resource
Lud
Text
A resource consisting primarily of words for reading. Examples include books, letters, dissertations, poems, newspapers, articles, archives of mailing lists. Note that facsimiles or images of texts are still of the genre Text.
Dublin Core
The Dublin Core metadata element set is common to all Omeka records, including items, files, and collections. For more information see, http://dublincore.org/documents/dces/.
Relation
A related resource
oai:cyfrowaetnografia.pl:publication:4677
Date
A point or period of time associated with an event in the lifecycle of the resource
1971
Subject
The topic of the resource
budownictwo ludowe
Małopolska- budownictwo ludowe
Identifier
An unambiguous reference to the resource within a given context
oai:cyfrowaetnografia.pl:4343
Title
A name given to the resource
Budownictwo ludowe z okolic Częstochowy w połowie XVIII wieku / Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 1971 t.25 z.2
Description
An account of the resource
Polska Sztuka Ludowa 1971 t.25, z.2; s.103-116
Creator
An entity primarily responsible for making the resource
Czajkowski, Jerzy
Language
A language of the resource
pol
Publisher
An entity responsible for making the resource available
Instytut Sztuki PAN
Format
The file format, physical medium, or dimensions of the resource
application/pdf
PDF Text
Text capture metadata for PDF documents
Text
Z
A
R
C
H
B U D O W N I C T W O
I
W
U
M
WIEJSKIE
Badania prowadzone
W
O K O L I C Y
(ilość
i wiek)
obiektów
wiadomo
—
nie wszędzie
ilościach
umożliwiających
b l e m u . Przyjmując
we
w
od stanu
terenie,
przetrwały
właściwą
tym
te —
m a małe możliwości
j a k a nastąpiła w
feudalnym
budownictwie
a
jak
ludo
zgłębienia
pomiędzy
zniesieniem
pro
zajmujących
się
ewo
późnym
pańszczyzny.
S
T
czych.
O
R
ale
Jest
Y
W
C
Z
N
POŁOWIE
E
G
XVIII
opisach zagród
do t e g o z a g a d n i e n i a
Inwentarz
bydła
dwudniowych
wrócę przy
brzeziński
i sprzężaju,
nie
jaka
nych gospodarstw.
i
w
wyraźne
trzydniowych,
omawianiu
precyzuje
była
O
WIEKU
O t y m , że t a k i s t o t n i e b y ł o , p r z e k o n u j ą
różnice w
odpowiednich
za p u n k t wyjścia b u d o w n i c t w o
zagadnieniem
okresem
zacho
interpretację
z 2. poł. X I X w . , większość b a d a c z y
lucji,
a
w
I
C Z Ę S T O C H O W Y
n a d t r a d y c y j n ą architekturą l u
dową uzależnione są p r z e d e w s z y s t k i m
wania
H
zagród.
niestety
posiadaniu
ilości
poszczegól
P r z y k a ż d y m z n a j d u j e się t y l k o n o t a ,
że chłop p o s i a d a w ł a s n e b y d ł o l u b w ł a s n y zaprząż i b y d
ło.
N i e mając
tych
z innych wsi. W
wójtostwa
danych
posłużymy
Siedlcu w
posiadali
się
przykładami
1778 r . p o d d a n i należący d o
po 2 własne
woły
l u b konie;
tyle
oczywiste,
że z m i a n y w s z ę d z i e musiały zajść i n i e w j e d
s a m o m i a ł w 1746 r . S t a c h J a k u b c z a k w Ż u r a w i u , n a t o
nakowym
nasileniu. Siedzenie
miast Mateusz
nalnych
obiektów jest j e d n a k
łem
wcześniej .
Najbardziej
jest
wyszukiwanie
1
materiałów
XVIII-wiecznych
opisach
i c h na podstawie
t r u d n e , n a co
orygi
wskazywa
do u c h w y c e n i a
zawartych
2 woły,
w terenie
i
jeszcze w
wej
są p r z e w a ż n i e f r a g m e n t a r y c z n e .
się
jednak
dokumentację
Przykładem
na inwentarze,
porówny
etnograficzną
artykułu w
podajemy
chwili
obec
Przystajń!
w
parze wołów
bliżu
Brzezin
których
znajdu
pewnych
Brzezin
ze
czasu
wsi .
2
Wielkich
względu
n a swą
n a końcu
niniejszego
całości, z p o m i n i ę c i e m p i e r w s z e j
części p o
dania
niejednakowe
który
twa
umożliwia
dość
chłopskiego
w
dobre
Oprócz t e g o d y s p o n u j e m y
fragmentarycznymi
wsi
w
okolicy
poznanie
Brzezinach
w
Stanu
połowie
jeszcze m n i e j
ilości c h l e w ó w w
Częstochowy
(Żuraw,
Kiedrzyń,
k a , P r z y s t a j ń ) , k t ó r e zostaną p o t r a k t o w a n e
l u b j a k o uzupełnienie do d a n y c h p r z e k a z a n y c h
w
t a r z u brzezińskim. N i e k t ó r e z n i c h , z a w i e r a j ą c e
niejsze
opisy
extenso
po
Wyżej
składa
zabudowań
inwentarzu
chłopskich,
dokład
przytoczymy
z
in
brzezińskim.
Dane
zawarte
d w u części:
w
omawianym
pierwszej,
będącej
stanie
głównie po j e d n e j , zachodniej
w
stronie
z południa
ogólnym k i e r u n k u
że i w o d l e g l e j s z y c h
czasach
wieś była p o d o b n i e u s y t u o
W
X V I I I w . regułą
dynkowych.
było s t a w i a n i e
Wprawdzie
w
czterech
zagród
wskazują, że p o d d a c h d o m u w p r o w a d z o n o
wy
przybudowując
sada
je
wiem
w
skład
zagród
n i e zastawała
wchodziło
Brzezin
żej
opisem
łup,
wspomnianych
a w
szeregu
pomieszczeń
dalszych
wykonany, czyli 2 stycznia
podarstw, w
że
w
t y m jedno
1827 x.
w
którym
on
1766 г., w e w s i b y ł o 27 gos
bez zabudowań. Jeśli
34 g o s p o d a r s t w a
na
został
w
zważymy,
Brzezinach
było
zagrody
n i e była
kilka
gospodarczych
ograniczała
z komorą, w
no,
z t y m , że mieszkający
5
w
dużym
połowie
prawdopodobieństwem
XVIII
w . wieś
Część z n i c h m o g l i
oni
wykazani,
można
zamieszkiwało
przyjąć,
iż
o k . 215 osób.
stanowić k o m o r n i c y , a l e n i e z o s t a l i
prawdopodobnie
z
braku
własnych b u
dynków.
gospodarstwa
w
owym
czasie
były
typu
W
praw
Na
trzymać
podstawie
w
sieni.
opisów można p r z y j ą ć , że w
dwudniowe
były
słabiej
obowiązywała
pańszczyzna
znaczenie, gdyż
dwudniowa.
ilość o d r a b i a n y c h
Ma
ilość
bydła
będącego
a w konsekwencji
na
gdyż
oprócz d o m u stały t a m c h l e w y z b o i s k i e m , s z o p a i
budynków.
Najczęściej
d n i rzutowała
bezpo
b u d y n k ó w , a z d a r z a ł y się i t a k i e , w Których b y ł o 9—10
gospodarstw,
n a ilość i jakość b u d y n k ó w
chłopskim,
gospodar
obiektów.
W
skład
wchodziły: d o m , k i l k a
się
Gospodarstwa
istotne
utrzymaniu
znajdowało
(cho
to
średnio n a w i e l k o ś ć areału poszczególnych
na
pięciu
zasadzie
rozbudowane,
ciaż n i e z a w s z e ) b r o g i w ilości 1—2 s z t u k .
z
związku
bydło,
t r z y d n i o w e z r e g u ł y posiadały w i ę k s z ą l i c z b ę
a jedynie
całość
mieszkalnego
a jeden również „zaprząż" czyli woły, m u s i e l i j e
dopodobnie
tych domach
oszczędno
z nich
rych
3 d n i pańszczyzny,
wy
cha
poszczególnych
zagrodniczego, p r z y c z y m większość stanowiły te, z k t ó
odrabiano
do
posiadali
zagrody
Wszystkie
w
jednej
d r u g i e j zaś b y ł jeszcze bróg.
w
innych
łączenie ze sobą
się t y l k o do b u d y n k u
277 m i e s z k a ń c ó w , a w i ę c p r z e c i ę t n i e p o 8 osób n a j e d
z
W
za
albo
dostawiania
przypadków
jednakowa.
chle
jednak
naruszona,
jeszcze
W s p o m n i a ł e m , że ilość b u d y n k ó w
zagrodach
opisy
jeszcze
do s i e n i l u b k o m o r y ,
wielobudynkowości
wielobu-
wypadkach
ści materiału d r z e w n e g o .
dniu,
więcej
wana.
nym
W
drogi
przypuszczać,
w s z y s t k i c h zabudowań d w o r s k i c h oraz d r u g i e j , p o d ogól
„poddani".
za
n a pół
terenu i mniej
d o d r o g i p ł y n ą c y p o t o k można
i n n y c h o b i e k t ó w i n w e n t a r s k i c h , było k w e s t i ą
hasłem
posia
wskazywałyby
i n w e n t a r z u nie mówią
b u d y n k ó w . M o ż n a sądzić, że p r z y c z y n ą
n a d m i e n i ł e m , że d o k u m e n t dotyczący
się
inwen
po
więc
też n i c n a t e m a t c h a r a k t e r u w s i . D o n i e d a w n a b y ł a o n a
Błeszno,
porównawczo
w
zinwentaryzowanych
noc. Z e w z g l ę d u n a konfigurację
Dźbów, Siedlec) i Kłobucka (Dibidza, Przybyłów, Kuźnicz-
po
Po
utrzymy
samym
n a co
zaś
mieli
wsiach
Tym
gospodarzy,
równolegle
dokładnymi l u b
we
jednakowy.
XVIII
materiałami z tego o k r e s u z szeregu
zagrodnicy
chłopów
budownic
w.
trzymał
1 krowie,
g r o d a c h ( o d 0 d o 5).
przebiegającej
inwentarza,
po
m o g ł y być duże różnice w
pojedynczych
zabudowana
l
tego
nie był
i w Brzezinach
Sam
do
również
1753 r . n i e k t ó r z y
poszczególnych
święconej o p i s o w i b u d y n k ó w d w o r s k i c h i f o l w a r c z n y c h .
artykuł s t a n o w i k o m e n t a r z
nich
w y ż s z e p r z y k ł a d y dowodzą, że i n w e n t a r z ż y w y
O d czasu
do
z
dworskich i konia, inni tylko woły'.
przez
inwentarz
3
moż
w
a jedenastu
wany
w
z 1766 r . , k t ó r y
w
architektury ludo
budownictwa
tego może być
p o d Częstochową
wartość
dotyczące
całego
dworskiego;
źródłowych
Informacje
natrafia
prawdopodob
w L i b i c z y w 1756 r . k a ż d y chłop (oprócz k o w a l a )
nej.
jemy
Kiedrzyniu,
rozwiązaniem
inwentarzowych
źródłowe
w
właściwym
w a n i e i c h ze s t a n e m b u d o w n i c t w a X I X - w i e c z n e g o
liwego
Młynarczyk
n i e kmieć, t r z y m a ł w 1780 r . 4 s z t u k i b y d ł a
tak
t a m 6—7 o s o b n o
silnie
rozbudowanych
stojących
zagród
c h l e w ó w i s t a j n i a , stodoła, szopa,
k i l k a b r o g ó w , a w sześciu w y p a d k a c h r ó w n i e ż sołek c z y -
103
�l i spichlerzyk. Ponadto
do z a g r o d y
należy
również
wli
czyć s z e r e g r a z y w y m i e n i o n y s a d ( p r a w d o p o d o b n i e
łu
chałupy)
i osobno
„pszczelnik".
wentarz,
dwukrotnie wykazany
Interesujące,
zwracali
że
uwagę
c i , którzy
na takie
była
zagroda,
otoczona
której
środek
sporządzali i n
j a k zawie
pszczelniku
zajmowało
płotem, przeważnie
płoty b y ł y c z ę ś c i o w o p l e c i o n e ,
z „akszteli
dartych" .
W
budynków
Na
okresie
skomentuję
w
sieki
dom.
do
pierwotnie
domów.
i 2 boiska. W
w
Nieliczne
zują,
że
chlewy
i
boisko
W
ośmiu
i 2 boiska,
środku,
3 są-
druga
stodoła
składała
chłopów
posiadała
chlewa.
W
jednosąsie-
było
XIX
wyłącznie
w . przyjęła
w B r z e z i n a c h pośrednia f o r m a , w której z j e d n e j
boiska
XVIII
był
chlew
czy
obora,
z
stawiano
z
drugiej
drzewa
i
niemal
przy
płotów,
w
nieznana.
budynkach
Tylko
b o i s k u sąsiek
ze
zaś
sąsiek.
W
na
stosowano p r z y w y
gospodarczych
1 zagrodnik
ścianami
była
dwudniowy
plecionymi
z
miał
chrustu.
P r z y i n n e j zaś chałupie b y ł a z t a k i e g o s a m e g o m a t e r i a ł u
szopka
na wóz
dostawiona
do s i e n i d o m u
Poza n i e l i c z n y m i wyjątkami
1 parę w r ó t
zamiast
były
bieguny
Jeśli c h o d z i o konstrukcję
w
kilku
stodoły
(il. 1j).
wypadkach
miały
podano,
tylko
których
l u b obłąki .
dachów stodół, t o
W
konstrukcję
jedynie
one krokwie.
Po
źródle
wska
do
chałup
krytą
z desek
żelaznych
rzad
(wyszcze
powszechnie
stosowano
zdecydowanej
więk
dzo
ozęsto r ó w n i e ż
i podłogę r o b i o n o
z podobnego m a
d l a bydła, ozy
też świń. D o d a j m y ,
chlewów
wszystkie
i
stajni
jednak
był
przeznaczony
że w e w n ę t r z n e
stanowiły
pomieszczenia
żłoby
były
i
w
t e n sprzęt
zaopatrzone.
Szopy-wozownie
wymieniono
w siedmiu gospodarstwach.
'inwentarzu
tylko
N i e świadczy t o j e d n a k
wca
l e o t y m , że i n n i n i e p o s i a d a l i
Charakterystyczny
rys
w
wozów.
obrazu
wsi
stanowiły
Brze
z i n a c h do c h w i l i o b e c n e j ,
ilości.
Z
materiałów
aczkolwiek
archiwalnych
w
mniejszej
dotyczących
innych
że n i e m a l w k a ż d y m g o s p o d a r s t w i e
sie
znajdowała
w omawianym
się stodoła, p o w s t a j e
pytanie,
gólnych z a g r o d a c h .
okre
do
czego
poszcze
Sądzę, że współczesne u ż y w a n i e b r o -
gów przede wszystkim
do m a g a z y n o w a n i a
siana, a w d a l
też i słomy, m o ż n a odnieść
również
w
dolnej
części b r o g u urządzano c h l e w i k .
Tego
rodzaju
okolicy
wiowa
( i l . 2).
inwentarzu
z
brzezińskim
„sąsiekami".
a z materiałów
stochowy
czenia
Podobnie
w
chodzie
od
zawsze
było
w
Siedlcu
w y n i k a , że w
że
z terenem
obszary
lub
z w i e r z ę t a , z w a n e są w
z i n a c h często n a z w y
Żurawiu,
d a c h t r z y d n i o w y c h . Sołek b y ł z b u d o w a n y
Czę
„zapole"
ozna
(Błeszno,
oddzie
9
trzymano
i n w e n t a r z u najczęściej
chlewami,
j e d n a k u ż y w a się w B r z e
z terminem
„ c h l e w " n a o z n a c z e n i e b u d y n k u d l a bydła, zaś
d l a k o n i . Z określeniem
obory
się
jako
spotykamy
z Bystrzanowic
z 1762 r . W y s t ę p u j e
wszechnie
opisach
„stajnia"
osobnego b u d y n k u
również
w
X V I I I w . sołek. Z a r e j e s t r o w a n o
po
a co c i e k a w s z e ,
czenia
słowa
budynku
w
mieszkańcy
„sołek".
zaprzestano
Brzezin
Wynika
używać
z
i
do c h w i l i obecnej
zboże d o s t a w i o n e j
w
postaci
do obory.
często się spotykało, g d y ż
powszechnie
współcześnie
Skiego
12
brzezińskiej
w
niektórych
104
upowszechniło
się w
okresie
póź
na
trzymano
„sołek"
występuje
powiatu
wieluń- *
.
Wspomniany
wyżej
sołek
z
XVIII
w.
w
żadnym
w y p a d k u n i e daje się p o r ó w n y w a ć z „sułkiem" s c h a r a k
obora
.
zboże
jed
niezbyt
d o chałupy
wsiach
zna
rodzaju
najpóźniej
^przystawce"
w a l i t y l k o t e r m i n u c h l e w i s t a j n i a , zaś określenie
10
tego
A l e i ten element
na s t r y c h a c h domów. P r z y b u d o w a n y
odpowiadający
że
tzw. „przystawki"
jej mówiący
niejszym
miał
sołków,
solka przetrwały
t e r y z o w a n y m przez Marię Trawińską
na ten sam desygnat
z drzewa,
konstruować
2. poł. X I X w . R e m i n i s c e n c j e
uży
folwarcznych.
6 zagro
n i e rozumieją
tego,
Stąd
budynków
spełniał
go t y l k o w
w i ę c sądzę, że w X V I I I w . chłopi brzezińscy s t a l e
przy
wi
obecnej
c h e m . O b e c n i e n a w e t s t a r z y l u d z i e n i e pamiętają
inwentarzu
ono n a t o m i a s t
chwili
dobrą p o d ł o g ę o r a z p o w a ł ę i n a k r y t y b y ł słomianym d a
nak
wschodzie .
gospodarczego
do
1 1
i
okolicy
„obora" równoznacznej
i
w
których
r z a d z i e j zaś s t a j n i a m i . O b e c n i e
Brzezinach
stodołach
pogranicznym
w
w
o
u ż y w a n i a słowa „ s ą s i e k " n a z a
pomieszczenia,
się
Oprócz stodoły i b r o g u f u n k c j e m a g a z y n o w e
w
Jest t o j e d n a k zupełnie n a t u r a l n e , g d y ż
t e r m i n u „zapole" n a
Budynki
uwagę,
mowa
a mianowicie
t u do czynienia
lającym z w a r t e
zwrócić
t y m czasie r ó w n i e ż i n n e g o
desygnatu,
Bystrzanowice).
mamy
jest
źródłowych
używano
tego
stodół.
do
okresów d a w n i e j s z y c h . W a r t o z w r ó c i ć u w a g ę , że n i e k i e d y
duje
jeszcze
wsi
w i e m y , że b r o g i b y ł y t e ż w Błesznie. W z w i ą z k u z t y m ,
s o c h y ) m o ż n a sądzić, że i d a w n i e j p a n o w a ł a t y l k o k r o k
trzeba
w
X V I I I w . b r o g i , k t ó r y c h b y ł o 40. U ż y w a się i c h w
o różnym przeznaczeniu
marginesie
wy
drabiny.
połączenia d w u b u d y n k ó w
k o n s t r u k c j a dachów
da
obrzeżoną
n i e w a ż w t r a d y c j i n i e z a c h o w a ł a się i n n a f o r m a ( n p . n a
Na
dla
drobiazg".
zrębową
na zawiasach
się
j a k „chlewy
z dolną k r a w ę d z i ą
W
w.,
miewały
t o pojawiające
l u b przybudowane
drewniane.
roz
XVIII
zwierząt
omawianym
ich miejsce
l u b obłąki
szej kolejności
8
że mają
zawieszano
każdym
służyły b r o g i , i t o często w ilości 3—4 s z t u k w
posiadały
(z desek, t a r c i c l u b d y l i k ó w ) , p r z y
zawiasów
połowie
teriału, b e z w z g l ę d u n a t o , czy c h l e w
się
strony
prawdopodobnie
w ę g i e ł . P l e c i o n k a , którą p o w s z e c h n i e
konywaniu
w
określenia
w
w
szości c h l e w ó w powała w y k o n a n a była z „ ż e r d z i " , a b a r
s t u l e c i u z a r ó w n o stodoły j a k i pozostałe b u d y n k i
gospodarcze
stajnie
gólnione 5 r a z y ) .
d w u gospodarstwach
do
stojące
wy
siedmiu zagrodach
dostawione
osobno
b u d y n k i niemieszkalne
posiadała stodołę.
c i , którzy
stajni
d l a ś w i n i " czy też „na
ko kiedy
Nie
W
i
Potwierdzają
dane zawarte
cha
bieguny
1778 r . większość
tylko
chle
związku
strony o znacznym
Brzezinach
chem słomianym, n i e k i e d y
cu
stodoły.
w
inwentarzu takie
posażenie
w
chlewów
zaś o t y m , iż r ó ż n e r o d z a j e
się t y l k o z j e d n e g o sąsieka z b o i s k i e m . R ó w n i e ż w S i e d l
kowe
ilość
z drugiej
omówienia
miała 2 sąsieki
ją
d e s k a m i . D r z w i do chlewów w y k o n y w a n e
dokładniejszego
pokrótce
mieli
hodowli
bydła", „chlew
zwykle
że
winięciu
możemy
(2. p o l . X I X i pocz. X X w . ) p o
gospodarstw
jedna
ogół
nie
danych
z n i c h b y ł y stodoły d w u s ą s i e k o w e z b o i s k i e m w
ponadto
sądzić,
części s i e n i . W
świadczy z j e d n e j
i n w e n t a r z u zasadniczo
inwentarzu.
Większość
na
gospodarstwie
często
drogi ustawiano
s i e d l i s k u b u d o w a n o więcej
mienione
Duża
by
po
pewnych
rzadko,
konie.
o d siebie
rządek t e n został już zakłócony i n a j e d n y m
przejdę
t y m można
utrzymywali
zaś
zależności
w
podstawie
przypuszczać, że najbliżej
Zanim
z
osobne p o m i e s z c z e n i a .
szczególnych
W późniejszym
w e m , albo też jest w y d z i e l o n a w
częściowo
i wzajemnej
znajdujemy.
łupy,
kilku
7
układu
W X V I I I w . w Brzezinach stajnia występuje
a l b o w f o r m i e o s o b n e g o b u d y n k u , w połączeniu z
były u l e .
„podwórze",
plecionym.
wypadkach
Opisu
ogrodzony
szczegóły
szenie d r z w i , a n i e p o d a l i , czy w
Każda
z ty
wia
wyciągnięcie
Chałupa
grodzie,
1S
. Zresztą s a m o p i s
o „urządzeniu", a n i e b u d y n k u , uniemożli
wniosków.
stanowi
najistotniejszy
z a p e w n e też d l a t e g o
element
inwentaryzatorzy
w
za
opisywali
�ją b a r d z i e j
szczegółowo
niż i n n e b u d y n k i .
nas j e s t , iż z t y c h m a t e r i a ł ó w m o ż n a
rzyć
plany
Wszystkich
kontrowersyjnym
czym
zajmę
chałup,
mogą
Trawińska
podaje
jedynym
być d r z w i
się jeszcze
częstochowskim
a
Ważne dla
dokładnie
wejściowe
w
swoim
występują
w
z
w
Brzezin
W
tylko
jednej
d r u g i e j zaś i z b a
w
była
rece
n a m dowodów
chałup
wyłącznie
złożona
sień
i
i k o m o r a (bez s i e n i ) , p r z y
z dwoiru. W
ubóstwem
Druga
i
w
z
z d o m u , maleńkiego
samej
szopki
stosunku
do
wymienionych
komorę
stała
oraz
na gruncie
к
na
1
.J
К
b
с
J
CH
CH
s
sr
g
izba,
czym
do
pierwszym
к
s
J
к
с
jego
chlewika w
jednego
J
h
złym
brogu
I
razi
trzydniowych.
posiadająca
zagrodnika
к
5
s "
J
dwudniowego
gospodarstw
chałup
CH
całkowicie
c z y l i bez w ą t p i e n i a uboższego r o l n i k a . Zresztą cała
i takiej
CH
ST
rozpla
1 4
p r z y p a d k u chałupa należała do z a g r o d n i k a
zagroda
CH
a
etnograficznej .
dwóch
i z b y w c h o d z i ł o się bezpośrednio
stanie
5
rejonie
wprawdzie
dostarcza
t y m czasie
prymitywnych.
J
do s i e n i ,
a r t y k u l e , że w
obecnie,
n o w a n i a wnętrz, znane w l i t e r a t u r z e
Inwentarz
К
szerzej.
syjnej f o r m i e , n i e m a l w s z y s t k i e zasadnicze f o r m y
istnienie
CH
odtwo
szczegółem
tylko
К
izbę
.
.
s
J
CH
1
trzydniowego.
_ J
_
W z w i ą z k u z t y m m o ż e m y się domyślać, że z a m i e s z k i w a ł
ją p r a w d o p o d o b n i e
W
komornik.
S i e d l c u n a 13 o p i s a n y c h w
jedna
miała
wyłącznie
sień
1746 r . k o m o r n i c a M a g d a
sterniku
pańskim
—
Stach
".W
nastowieczne
Brzezinach
jednej
należało
dominował
(aneks,
chałupki
w
której
z
w
jednej
będę
c h l e w i k l u b stajenkę ( i l . 1 b ) , m i m o
iż w z a g r o d z i e było jeszcze k i l k a i n n y c h w o l n o
X I X w . stajenka w
stojących
s i e n i przekształcała
n i e r a z w małą izdebkę z o k n e m z a j m o w a n ą
1
W
wszechnym
wentarze
się,
XX
stulecia.
w
z Siedlec, B y s t r z a n o w i c
że w
i Błeszna, a
t e n s a m sposób s t a w i a n o
rzadka
spotykało
się w
budynki
bogatsze
1B
Z
po
o k o l i c y Częstochowy, c o p o t w i e r d z a j ą i n
ne , chociaż t e z r e g u ł y m i a ł y
w
budowano
X V I I I w . chałupa c e n t r a l n a była z j a w i s k i e m
owym
o k o l i c y Częstochowy bardziej
centralnej.
jedną" ,
chałupie
zaś w
1 6
„o
2 izbach
Krakowskiem
budynków,
by w
G r u s z o w n i n a f o l w a r k u była w
„chałupa, w k t ó r e j i z b 2 i k o m o r a , d e s z c z k a m i
sienią
1756 r .
izby po
takich samych
17
łup z 2. poł. X I X w . s p o t y k a
się
np. w
cha
do d z i ś " .
Na
Z m a t e r i a ł ó w a r c h i w a l n y c h n i e d a j e się w n i o s k o w a ć ,
u w a g ę zasługują
których
I I . 1. a — j : s c h e m a t y c z n e
plany domów w
Brzezinach
W i e l k i c h w 1766 г., k : p l a n chałupy z B y s t r z a n o w i c w
1762 г., 1 — ł : p l a n y chałup z końca X I X w . w B r z e z i n a c h
W i e l k i c h . L e g e n d a : S — sień, J — i z b a , К — k o m o r a ,
S T — s t a j n i a , C H — c h l e w , S Z — szopa, W o z — w o
z o w n i a , O — o b o r a , S D — stodoła.
g r o d y mają p r o g r a m r ó w n i e b o g a t y j a k i i n n e , zaś i c h
r o z p o w s z e c h n i e n i e w K r a k o w s k i e m i częstotliwość w y s t ę
p o w a n i a p r z e z cały w i e k X I X i 1. poł. X X s t u l e c i a
w s k a z u j ą n a akceptację t a k i e g o r o z p l a n o w a n i a w n i e k t ó
r y c h regionach j a k o najdogodniejszego w p e w n y m o k r e
sie czasu.
1778 r . k o m o r n i c a
z komorami,
b i t e , a k u m o r a słomą" . Przykłady
1
chłopów
m ó w , być m o ż e zresztą r o z w i n i ę t e z chałupy
w
1
_
rozplanowanie.
plany do
mieszkała
J
J
s
1
zdarzało
czasie u
K i e d r z y n i u (na Podwalu?) w
s
i
к
о
-
folwarcz
rozbudowane
Np. w
1
К
О
5D
się
przez r o d z i
c ó w g o s p o d a r z y . T e g o r o d z a j u d o m y z izdebką
jeszcze ma początku
^ s
n r 5).
ją n a z y w a ć w skrócie chałupą centralną). N i e k i e d y z c z ę
chlewów. W
j
sieni,
s t r o n y i z b y b y ł a sień, z d r u g i e j zaś k o m o r a ( d a l e j
ści s i e n i w y d z i e l a n o
к j
J
osiem
dwuwnętrzne,
t y p chałupy,
К
izbie
bez
na stosunki
d o rzadkości
wspomniane
sz
półrolnik
chałupie
co n a w e t
w
okienko
tymże s a m y m Żurawiu
i komory,
Pomijając
o
i k u m i n k i e m białym;
starej
tylko
Żurawiu
chałupkę n a p a -
p o d deszczkami,
J a k u b c z a k mieszkał w
złożonej z i z b y
zaś w
posiadała
z sionką małą, z p i e c e m
małe dobre
1778 r . chałup
i izbę,
również
część mieszkalną
4 opisy
połączono
p o d wspólnym
w
da
r e j o n i e Częstochowy
budynkowe
(gdzie
występowały
chałupa
zagrody
centralna
jest
jednc-
połączona
c h e m z c h l e w a m i mającymi wejście o d podwórza. W j e d
z k l e p i s k i e m i sąsiekiem), które
nym
w i ń s k a — t r z e b a uznać za n a j s t a r s z y t y p b u d o w n i c t w a
wypadku
chlew
dostawiono
do s z c z y t o w e j
ściany
—
j a k sugeruje
Tra
2 0
.
k o m o r y ( i l . 1 f ) , w t r z e c h i n n y c h d o ściany s i e n i ( i l . 1 g, i ) .
M o i m z d a n i e m tego r o d z a j u z a g r o d a
Fakt przybudowywania
w y n i k i e m pauperyzacji wsi okresu kapitalizmu, powodu
chlewów
do ściany s i e n i w
ł o w i e X V I I I w . j e s t d l a nas w a ż n y , g d y ż p o t w i e r d z a ,
chałupy t e g o r o d z a j u , p o w s z e c h n e w n i e k t ó r y c h
(np.
Krakowskie ),
1 9
rozwinęły
się
z
typu
po
że
rejonach
centralnego
i ż e stało się t o w X V I I I w . , jeśli n i e w c z e ś n i e j .
Z
mogły
g ó r y n a l e ż y założyć, że p r z y c z y n y
iść w
parze
z ubóstwem, gdyż
mych
niejednokrotnie
za-
regres
społecznych. W i d a ć
Brzezinach,
gdzie
dziewiętnastowiecznych
tego z r o s t u n i e
wspomniane
jącego
warstw
na t y m terenie
kulturowy
t o zresztą
zachowało
jest
biedniejszych
wyraźnie
się k i l k a
domów j e d n o i z b o w y c h
w
sa
starszych,
ze
stajnią
i stodółką po d r u g i e j s t r o n i e s i e n i ( i l . 1 1 , 3). B u d y n k i
n i e mają
odpowiednika w
materiale z X V I I I
te
w.
105
�Wracając d o chałup o p i s a n y c h w i n w e n t a r z u b r z e z i ń
s k i m inadmieńmy, ż e p r z y k a ż d e j z n i c h p o d a n e
ilości d r z w i w poszczególnych
kąd
do
one prowadzą.
sieni,
które
przeszkodę,
ściowych
właściwe
decyduje
wąskofrontowy.
riału
i
nych
i
chałup
natrafiamy
sięgnąć
ale
wej
szeroko-
mate
zamieszkałych
Na tych podstawach
(może
c e n t r a l n y c h , n i e posiadających
w
s z c z y c i e s i e n i , była
żad
wąskofrontowa.
Z n a m i e n n e , że o b e c n i e s t a r z y l u d z i e w B r z e z i n a c h
do d r o g i
i pozbawioną
d r z w i , podczas
się w
dłuższej
okreś
zwróconą
g d y otwór
ścianie
wej
skierowanej
na
południe.
że
w
bez b o c z n y c h
XVIII
w.
dobudówek
w ścianie dłuższej, t y m b a r d z i e j
tej
okolicy
wejścia
domy
mające
do s i e n i : j e d n o
w
część
mogła
domów
mieć
cen
wejście
że są p o ś w i a d c z o n e d l a
omawianym
z podwórza,
okresie
drugie
od
dwa
szczytu
( a n e k s n r 3).
domy
centralne
chlewami zarejestrowane
w
oraz
z
dobudowanymi
Brzezinach
w
1766 r. m i a ł y
w e j ś c i e z s i e n i d o i z b y o r a z z i z b y do k o m o r y . Większość
nich
powszechnie konstruowano powałę z „dyli"
czyli
okrągłych, w s p i e r a j ą c ją n a j e d n e j l u b t r z e c h
tj.
tragarzach.
W
z t a r c i c , zaś w
że w
rejonie
jednym
z
mieszaniu
na d w u belkach
.w
Brzezinach
domów
była
izbie
drzew
„belkach",
już
powała
„ l e ś n e g o " pułap w s p i e r a ł
ułożonych n a k r z y ż . T r a w i ń s k a
częstochowskim
pułapu n a d sienią i k o m o r a m i
twierdzenie
do
2 1
dziś
zdarza
się
podaje,
się
brak
. W o d n i e s i e n i u do k o m ó r
jej nie znajduje
uzasadnienia
nawet dla w i e k u XVIII.
Szczegółem
a r c h i t e k t o n i c z n y m najczęściej
n y m w i n w e n t a r z u są d r z w i . W y k o n y w a n o
wymienial
je z tarcic l u b
„deszczek". T e d r u g i e były p r a w d o p o d o b n i e
deskami
t y m i . Skrzydła d r z w i z a w i e s z o n o n a z a w i a s a c h
dar
żelaznych,
b i e g u n a c h d r e w n i a n y c h l u b n a obłękach. O s t a t n i e
stoso
w a n o najczęściej p r z y d r z w i a c h do s i e n i (12 r a z y ) i p r z y
drzwiach
wyjściowych
z komory
n a zewnątrz
(9
razy),
niejednokrotnie również p r z y drzwiach z izby do k o m o r y
Na
biegunach,
miała
również
drugie
drzwi
z
komory
na
podobnie
j a k n a obłękach,
d r z w i do s i e n i (13 r a z y ) , r z a d z i e j
czeniach.
Natomiast
zawiasów
mocowano
zaś w i n n y c h p o m i e s z
używano
przede
wszyst
k i m p r z y w e j ś c i u d o i z b y (19 r a z y ) i do k o m o r y (13 r a z y ) ,
a sporadycznie
zaś p r z y
Z
Wszystkie
z
nie było
12 chałupach
(5 r a z y ) , a w y j ą t k o w o t y l k o p r z y wejściu d o i z b y (1 r a z ) .
Niewykluczone,
tralnych
o p o w a ł ę , to w
Jeśli c h o d z i
j e j w s i e n i , w n i e k t ó r y c h zaś była t y l k o p o ł o w a . W
może
w . duża część
lają j a k o „ f r o n t " chałupy j e j ścianę szczytową
ściowy z n a j d u j e
czy
choćby
do w s p ó ł c z e s n e g o
XVIII
nie
drzwi
rozwiązać,
respondentów
że w
wejściowe
n a poważną
d o m był
ten problem
Brzezinach.
dobudówek
drzwi
wymieniali,
umiejscowienie
relacji
wniosek,
większość)
stanowią
t y m , czy
musimy
terenowego
wysnuć
o
Chcąc
urodzonych w
my
Wyjątek
tym wypadku
gdyż
hipotetycznie,
o b i e k t a c h o r a z skąd i d o
inwentaryzatorzy
zlokalizowali. W
zostały
z komory
drzwiach
wszystkich
na podwórze
(3 r a z y ) ,
nigdy
najbardziej
inte
do s i e n i .
rodzajów
zawieszeń
resujące j e s t n a obłękach, g d y ż szczegół t e n n i e b y ł d o
tychczas
znany
jeszcze, że w
w literaturze etnograficznej.
Brzezinach
w
XVIII
Nadmieńmy
w . a n i razu nie zo-
ze
wnątrz; j e d y n i e w 6 b u d y n k a c h było i c h b r a k . Zewnętrz
ne d r z w i k o m o r y p r o w a d z i ł y b ą d ź t o n a p o d w ó r z e , bądź
też do s a d u . S z c z e g ó ł t e n j e s t o t y l e i s t o t n y , że
pozwala
z d u ż y m p r a w d o p o d o b i e ń s t w e m przypuszczać, iż
chałupy
z
drzwiami
m.
komory
prowadzącymi
in. usytuowane
równolegle
na
do
podwórze
drogi,
a
były
w
Brzeziny
W i e l k i e : I I . 2. B r ó g w
d o l n e j części
tym
w y p a d k u w e j ś c i e d o s i e n i m o g ł o być z a r ó w n o w s z c z y c i e
j a k i w ścianie dłuższej. Jednocześnie n a s u w a się m y ś l ,
iż t e g o r o d z a j u k o m o r a mogła, a n a w e t musiała, spełniać
funkcję
komunikacyjną
ułatwiającą
przejście
z izby
na
p o d w ó r z e , a w i ę c do c h l e w ó w , stodoły l t d . P r z y k ł a d t a
kiego
w
domu
rfjudowanego
Brzezinach
jeszcze w
Natomiast
w
1911 r .
chwili
można
zobaczy-
obecnej.
osiemnastowieczne
chałupy,
w
których
d r z w i k o m o r y p r o w a d z i ł y d o s a d u , musiały stać sączyłem
do d r o g i . W t y m w y p a d k u f u n k c j a k o m o r y
znaczna,
malną
w
rolę
gospodarczą
tym tkwi
klucz
w t y m samym
mającą
żyć
XX
( i l . 4, 5).
niemal
spotykało
do
rozwiązania
wszędzie,
się o b o k
bardzo
zagadki
gdzie w
siebie,
rzadko
Brzezinach
a ponadto
spełniały
swą
i 1. poł.
zewnętrzne
właściwą
wiadomo,
zrębowe
drzwi
funkcję,
że w X V I I I w .
(„sręby"), n a
n a narożach
zwane
„dylami"
systemu obłapowego. W izbach
na tzw.
inwentarzu po
d a n y , m o ż e m y się go domyślać n a p o d s t a w i e
dziewiętnastowiecznego, w
cha
przycie-
węgłowane
obłap. M i m o , że t e n szczegół n i e j e s t w
okrąglaki
nie
zauwa
na podwórze.
były
siach, p r a w d o p o d o b n i e
wyłącznie
się
2. poł. X I X
że
istnienia
chałupa c e n t r a l n a , i ż o b a w a r i a n t y
Z szeregu w z m i a n e k
downictwa
mini
czasie d o m ó w c e n t r a l n y c h z k o m o r ą
gdy n i e były skierowane
łupy w
jedno
Niewykluczone,
d r z w i z e w n ę t r z n y c h ( i l . 1 c, d ) . D a j e
w . występowała
komory
była
zaś w y j ś c i e z n i e j n a z e w n ą t r z spełniało
analizy b u
którym
łączone
nie było w
stosowano
węgłami
ogóle
podłóg
d r e w n i a n y c h , n a t o m i a s t w s i e n i została o n a w y m i e n i o n a
w
pięciu b u d y n k a c h , zaś w k o m o r z e
p o m n i j m y , że w
w i s k i e m częstym.
106
chlewach
podłoga
w
dziewięciu. P r z y
d r e w n i a n a była
zja
i
obudowany
�stała p o t w i e r d z o n a n a z w a „kołowroty" n a o z n a c z e n i e b i e
taikich mogły być również
g u n ó w , kitórą z n a j d u j e m y
w
t y m okresie
w
Bystrzano-
nia. Trawińska w
w
urządzenia
źródłowego
wkadh.
ność
Opisane
do
drzwi
zamykania.
zaopatrywano
Z
reguły
zawsze
były
to wrzeeiądze
kominów
kominy murowane
ogóle n e g u j e
sztagowychco
nie w y t r z y m u j e
kamie
z
na t y m terenie
w
pierwot-
świetle
krytyki.
materiału
D l a przykładu
po
i
1 lub
d a m , że i n w e n t a r z s t a r o s t w a olsztyńskiego z 1774 r . w y
2 s k o b l e żelazne, a w w y j ą t k o w y c h
razach haczyk,
klam
mienia
k a żelazna i r y g i e l . N i e s t o s o w a n o
zaś żadnych
zamków
i zapór d r e w n i a n y c h .
Jedynie
2 2
w
były
w
tej
samej
ścianie
dwa
nach
przeciwległych.
To
drugie
raz inwentaryzatorzy
okienko
było
p o d a l i , iż
ścia
zwykle
jest
ono
„na
zachód słońca", c z y l i — j a k w y n i k a z dalszego o p i s u
—
z w i d o k i e m na sad.
materiałów
Z
wspomnianych
skie
w
miały
dotyczących i n n y c h
w s i w y n i k a , że w s z ę d z i e
Brzezinach
dworskie,
folwarczne
Wobec takiego
budowali
kominy w
swoich
a najwyżej
okna
były
wyżej
chałupy
d w a okna.
konstruowane,
O
chłop
tym, jak
i l e miały
szyb,
nie m a k o n k r e t n y c h d a n y c h . M o g ł y t o być zarówno o k n a
o sześciu, j a k i o dziewięciu s z y b a c h .
dziewięcioszybowe były Wtedy
Niewątpliwie
już s t o s o w a n e ,
domach.
W s p o m n i a n y piec z k o m i n k i e m w izbie jest w
piecem p i e k a r s k i m z trzonem
m o j e d n a k , którędy
do g o t o w a n i a .
przy
istocie
Nie
wiado
d y m m ó g ł uchodzić do k o m i n a
jącego w s i e n i . G d y b y
była t u w y m i e n i o n a
sto
również k a
p a , s p r a w a b y ł a b y o c z y w i s t a . J e d y n ą w z m i a n k ę z 1756 r .
na
(aneks
z
Błesz-
n r 4), p o z a t y m z a r ó w n o z i n w e n t a r z a
brze
zińskiego j a k i i n n y c h w s i w i e m y
t y l k o , że piece w
bach
l u b lepione
były
Jedynie
budowane
w
Błesznie
z
Jednym
z
kamienia
wymienione
k a m i e n n e , w połowie
okna
skoro
stanu
sposób chłopi
o „kominie k a p i a s t y m z o g n i s k i e m " p o s i a d a m y
źródłowych
jedno,
budynki
r z e c z y można przypuszczać, że w p o d o b n y
okna,
trzech i n n y c h również 2 okna, ale po j e d n y m w
mniejsze;
wsiach
2 8
skierowane
często — m o ż n a się d o m y ś l a ć — n a p o d w ó r z e .
d w u domach
10
sztagowe nad dach w y w i e d z i o n e .
Większość chałup posiadała t y l k o 1 o k n o
w
w
i k a r c z m y , w których wszędzie były k o m i n y p l e c i o n e l u b
z
są 2 p i e c e w
iz
gliny.
połowie
kaflowe.
ciekawszych
punktów
inwentarza
brze
zińskiego j e s t t o , iż w y m i e n i a o n r ó w n i e ż sprzęty
znaj
o p i s i e j e d n e g o z n i c h p o d a n o , że 6 s z y b b r a k u j e . W d r u
dujące się w każdej z o p i s y w a n y c h i z b . P r z y ścianie p o d
g i m zaś w y p a d k u p o w i e d z i a n o ,
oknem
że „ o k n o 1 d o b r e ,
drugie
m a l e ń k i e o c z t e r e c h s z y b a c h " . O k n a o dziewięciu
poświadcza
również
z Kuźniczki
23
opis
chałupy
Ignacego
. Z inwentarza z Bystrzanowic
dowiadujemy
się, że s z y b y
Niewątpliwie
zarówno
w
były
w
l i c y inaczej szyb nie oprawiano
w
(aneks n r 3)
„drzewo
Brzezinach
oprawne".
jak i
całej
rzadko
w
budynkach
tylko,
były
na temat
że
był
zapewne
poświadcza
konstrukcji
t o układ
w inwentarzu
dachów
czterospadowe;
domów.
tę f o r m ę
tradycja.
dachów
W
było
dachy poszywane w
całości słomą.
Siedlcu
Sporo
których
dolny
brzeg
dachu
Podobnie
otaczano
„ s z a r e m " , c z y l i r z ę d e m desek. T o s a m o
jednym
występowało
słomą, drugą zaś część
w
całości
w
Żurawiu, G r u s z o w n i i L i b i d z y
kowo
pobijano
najrzadziej
deskami,
deskami,
co Zostało
używano
2 4
się, że s t o s u n
do k r y c i a
dachów.
Pojedyncze egzemplarze takich domów zanotowano
w e n t a r z u w s i Siedlec i B y s t r z a n o w i c e
(aneksy
K i e d r z y n i u podano,
„Mateusz
chałupę
Młynarczyk
szorami
tów, reszta
Dalsze
ma
nową
ze
informacje,
poszyta..."
jakie
2 5
w in
że
chłop
wszystkim,
g o n t ó w pobitą o d dołu, k a l e n i c a
snopkami
z
gon
czerpiemy
z
inwentarza
Składały
na nie k o m i n w sieni, a piec z k o m i n k i e m w izbie.
że w e
jednego, k o m i n y były
wszystkich
domach, z
wyprowadzone
posiadały
kominy,
stąd
Więc
się
Cha
wyjątkiem
ponad
logicznie w szeregu i n n y c h w s i , o których
chałupy
dach.
Ana
wspominałem,
nie
można
się
dziwić, iż o b e c n i e mieszkańcy t y c h o k o l i c n i e pamiętają
kurnych
wano
domów .
I n w e n t a r z n i e podaje,
2 e
kominy
w
Brzezinach
oprzeć n a m a t e r i a l e
Wieach
opisany
dziony
deszczkami
w
w
XVIII
z czego
w.
1780 r . w chłopskiej
z
dyla.
Prawdopo
podano,
informacja
jest
o
tyle
że
zrobiony
stolarską
jest
z
robotą".
interesująca,
że
tarcic,
Ostatnia
określa
czas
p r z y j m o w a n i a p r z e z wieś nowocześniejszych m e b l i . Z d r u
był
jeszcze
w użyciu sprzęt poprzedzający stół, a m i a n o w i c i e
giej
osobna
strony —
jak wynika z
inwentarza
—
j e g o f u n k c j e . Została o n a
zanotowana
czterokrotnie, w t y m tylko raz w
chałupie należącej
zagrody
jeszcze, że
dwudniowej.
z Błeszna
podaje
w
Dodajmy
chałupie
„stół
do
inwentarz
prosty
bez
w k t ó r y m m o ż e m y się domyślać stołu w s p a r t e g o
nóg",
n a pień
k u d r e w n i a n y m . N a t o m i a s t w B y s t r z a n o w i c a c h został z a
notowany w t y m samym
czasie „stół d u ż y n a strągach",
c z y l i n a kozłach.
Oprócz
wymienionych
w Brzezinach
do
mebli
w
większości
chałup
b y ł y ł a w y około p i e c a , k t ó r e m o g ł y
spania. T r a d y c j a
t a k a jest
d o dziś ż y w a
w
służyć
okolicy
C z ę s t o c h o w y . W 17 chałupach i n w e n t a r z w y k a z u j e
29
f ę l u b szafkę, p r z e w a ż n i e o t r z e c h półkach,
zaś o dwóch l u b c z t e r e c h ,
a w
sza
sporadycznie
Błesznie n a w e t
o pięciu
półkach. B y ł y t o z a p e w n e p r o s t e , o t w a r t e o d f r o n t u s z a f
ki
n a naczynia,
mieszkaniach
jakie i
obecnie
widuje
się w
starych
wiejskich.
Sporadycznie
zdarzało się, że w i z b a c h
lub w
sieni
b y ł o „ z a p i e r z e n i e " zasłaniające w e j ś c i e n a s t r y c h . Z w y k
l e z n a j d o w a ł o się o n o j e d n a k w k o m o r z e . Z l a k o n i c z n y c h
wzmianek
n i e można
w
wywie
Kuźniczce
chałupie i w K i e d r z y n i u n a
w a r k u był „komin w stagi u l e p i o n y " . Oczywiście
W
niestety
fol
oprócz
powyższym
wszystkie
które
ustalić, j a k w y g l ą d a ł o .
komentarzu
zagadnienia
można
było
dotyczące
poruszyć
z B r z e z i n z 1766 r . oraz
a pochodzących
podstawie
na
zostały
podstawie
ludowej,
inwentarza
d a n y c h dotyczących i n n y c h w s i ,
z l a t 1746—1780. W
uzyskaliśmy, w i d o c z n e
kontrasty
obrazie,
są
jaki
znaczne
niekiedy
obrębie t y c h s a m y c h g r u p społecznych, j a k i e t w o r z y l i
zagrodnicy
trzy-
i
pomiędzy
na tej
różnice,
a
wówczas
nawet
wyczerpane
architektury
w
gospodarstwami
dwudniowi.
W y j a ś n i e n i e t y c h różnic p o z o s t a j e z a p e w n e w
się
Bystrzano-
został w 1762 r . „ k o m i n w g ó r ę
o b i t y " , zaś
budo
Musimy
p o r ó w n a w c z y m . Otóż w
wewnątrz
ława
.
brzezińskiego, dotyczą urządzeń o g n i o w y c h .
rakterystyczne,
dwukrotnie
„stół z szufladą
n r 2, 3),
zaś w o p i s i e b u d y n k ó w w
trzema
albo
zarejestrowane
. Zdaje
gontów
też
połowę
się z a w s z e
a raz jako
j e d n a k było d o
w P r z y s t a j n i , Kuźniczce i Przybyłowie. N i e k i e d y
dachu p o k r y w a n o
do
zróżnicowane.
b y ł o też w
w
dachy
najstarszą
Przeważały
mów,
Wiemy
przeciwieństwie
domów
i Przystajń!.
brze
a
jako
prosty;
ł a w k a spełniająca
krokwiowo^platwiowy,
miejscowa
kształtu, p o k r y c i e
spotykało
poddanych.
Niewiele informacji znajdujemy
zińskim
oko
chłopskich chałupach,
g d y ż s t o s o w a n y w X V I I I w . do t e g o c e l u o ł ó w
się n i e z w y k l e
szybach
Bochniaka
znajdowała
d o b n i e o b o k n i e j stał s t o l i k określany w i n w e n t a r z u j a k o
k u z osobą fundującego b u d y n e k . W X V I I I w .
nie
zabudowania
chłopskie
Z tego względu właściciel
był stawiać
siłami
chłopom
opłaconych
stanowiły
własność
d w o r u najczęściej
budynki
fachowców.
mieszkalne
i
związ
powszech
dworu.
obowiązany
gospodarcze
Potwierdzenie
tego
dla
107
�o k o l i c Częstochowy z n a j d u j e m y w spisie w y d a t k ó w w
1780 r . w K i e d r z y n i u . T a k i s t a n r z e c z y d o p r o w a d z a ł do
u j e d n o l i c a n i a w y g l ą d u z a g r ó d w poszczególnych g r u p a c h
społecznych.
3 0
Z
inwentarza
właściciel
starczał
dworu
im
brzezińskiego
n i e stawiał
jedynie
wynika
jednak,
poddanym
materiału
że t a m
budynków,
budulcowego .
do
Chłopi
3 1
m i e l i w t e n sposób większą m o ż l i w o ś ć r e g u l o w a n i a
gramu
zagród
przez
nich
zamieszkiwanych,
ale
pro
należą
Najprawdopodobniej
również
część
najńiezbędniej-
s z y c h sprzętów w i z b i e n i e była bezpośrednią
chłopa i d l a t e g o
własnością
s p i s a n a została w i n w e n t a r z u . P o z o s t a ł e
w y p o s a ż e n i e w n ę t r z a w p o s t a c i łóżek (jeśli w o g ó l e b y ł y ) ,
s k r z y n i , naczyń k u c h e n n y c h i t p . musiało stanowić
osobi
stą własność chłopską. U w i d a c z n i a się t o zresztą w
sunku
do bydła,
sprzężaju
i
zasiewów,
które
sto
tylko
w z g l ę d u n a znaczną wartość pieniężną zostały u
ze
wszyst
k i c h p o d d a n y c h w y p u n k t o w a n e j a k o własne, c z y l i chłop
skie.
c y c h do d w o r u .
ANEKS
1
izbie
A P K r . , Castr. Crac. rei.,
t.
Brzeziny
199, 1766 r .
Inwentarz
dóbr w s i B r z e z i n , b u d y n k ó w
daństwa i i c h p o w i n n o ś c i p r z e z W
z Rogowskich
Łowczego
spisanej
śjp. W
imci
inowłodzkiego
odebraniu
w
Wielkie
p o w . Częstochowa
swoją
p.
w Brzezinach
Tomasza
pozostałą
posesję
dworskich, pod
Jejmość
p. Barbarę
Otfinowskiego
Robi 3 dni w
min
wywiedziony
rzenie
żelaznemi.
przyciesi
ponagnione
W
tej
trzechdniowej.
do s i e n i d r z w i z desz-
wrzeciądz
dwiema
żłób, p o w a ł a
dobre.
Z
z dwiema
dobra,
tej sieni
i z b y w c h o d z ą c , d r z w i z deszczek n a z a w i a s a c h
żelaznych, u których
zgniła. Z t e j
drewnianych. W
t y m budynku
ko
1 złe,
przepie
n a górę z d y l i k ó w , d r z w i z deszczek n a
biegunie
drewnianym. U
na dach, dobry. O k n o
tych
d r z w i wrzeciądz
i s k o b l i 2 żelaz
dylików
na biegunach
małych.
W
tych
drewnianych.
chlewach
Chlewów
podłogi
dobre,
2 na
żłoby,
d r a b i n y . T e c h l e w y p o d j e d n y m p r z y k r y c i e m bez p o w a ł y .
sieni
[ s ] , ściany
na tej komorze
na biegunach
p o s z y c i e . Stodoła o 1 sąsieku n o w a , d o b r a . W r o t a do n i e j
czek na b i e g u n a c h d r e w n i a n y c h z wrzeciądzem i
skoblami
drzwi
komory
drzwi
z
na zagrodzie
tydzień. W c h o d z ą c
izby
skoblami. Powała
Do t y c h chlewów
siedzi
tej
n y c h . T e n b u d y n e k cały słomą p o k r y t y , w p ó ł przegniłe
Poddani
Kuśnierz
pogniłe. Z
dwiema
bydło
Błażej
przyciesi
po
wdowę
d n i a 2.1.1766.
ss. 2145—2157
dobre,
kondescensyi
małżonkę
i zakończony
ściany
do k o m o r y n a b i e g u n a c h , u których w r z e c i ą d z z
i
belce.
że
Pod
drzwi dwoje
Brogów
plecione, miejscem
z deszczek n a b i e g u n a c h
2 starych. Płoty
około
z żerdzi, złe. S z o p k a
podwórza
na wóz z
stu upleciona przystawiona do sieni. Zasiewy
chru
jego własne
i bydło.
do
czopach
skoblami
l a z n e m i . P o w a ł a n a d izbą z d y l ó w , o j e d n e j
drewnianych.
Wawrzyn
Drozd
siedzi
n a zagrodzie
R o b i 3 d n i w tydzień. W c h o d z ą c
czek n a b i e g u n a c h
łogi n i e m a s z ,
trzechdniowej.
do s i e n i d r z w i z desz
drewnianych z jednym skoblem,
ściany z s t a r e g o
drzewa.
pod
N a d sienią p o
łogi n i e masz. Ł a w a p o d o k n e m , stół prostą robotą, szafa
wały n i e masz, t y l k o k i l k a dylików. K o m i n
wywiedziony
o 3 półkach, p i e c
nad
z tarcic
prosty dobry, kominek dobry. W
Brzeziny
108
Wielkie:
tejże
dach,
dobry. Wchodząc
I I . 3. Chałupa z końca X I X w . z p o m i e s z c z e n i a m i
j e d n y m dachem
do i z b y
gospodarskimi
drzwi
pod
na
�zawiasach
i czopach
żelaznemi.
W
żelaznych
izbie
szafa
z haczykiem
prostą
robotą,
ława p o d o k n e m z dyla, s t o l i k p r o s t y
ławka
około
z dylów
pieca,
piec
dobra, belek
ł o w ę złe. Z t e j i z b y
sach
i
czopach
dwiema
3, o k n o
do k o m o r y
żelaznych,
z
żelaznemi. W k o m o r z e
dobra. Z tej k o m o r y
gunach
zły,
skoblami
3
półkach
mały, ł a w e c z k a 1,
kominek
jedną
dobry,
połową
powała
dobre,
d r z w i z tarcic n a
wrzeciądzem
i
po
zawia
skoblami
podłogi n i e m a s z , p o w a ł a
czek. T e n b u d y n e k
słomą
j e d n y m szarem.
n a g ó r ę złe z
pokryty,
o d dołu
desz
deszczkami
Stodoła o 1 sąsieku s t a r a , zła,
p r z y c i e s i ugniłe, d r z e w o z d r o w e w ścianach. W r o t a z d y l i k ó w złe, słupy n a c h y l o n e ,
Poszewka
podłoga
na
w
stodole
u wrót s k o b l i 2 i
stara.
Chlewy
żerdzi; d r z w i
małych
3. P o s z e w k a
szarem
deszczkami
na tych
opasana.
dwoje
wrzeciądz.
2 małe,
pół przegniła, ściany z s t a r e g o
wała z d o b r y c h
D r u g i c h l e w ze s t a r z y z n y ,
kich
w
nich
drzewa,
po
z deszczek, ż ł o b ó w
chlewach
dobra,
Płoty plecione
żerdzi,
podłoga
płatew
i przykrycia.
cione
n a około,
Zasiewy
jego
własne
3 dni w
tydzień. W c h o d z ą c
Robi
3 dni w
tydzień.
Wchodząc
do
na
dach
wywiedziony,
czek
W
na
biegunach
izbie
szafa
z
prosta
chlew.
W
chlewie
jedną
masz. T e n b u d y n e k
dobry. Z
W
sieni wchodząc do izby,
drzwi
drewnianych z haczykiem
z deszczek n a
i dwiema
skoblami.
izibie s z a f a o 3 półkach, p o w a ł a z d y l ó w o
ława p o d o k n e m
dobra, stolik prosty
Drzwi z tej komory
powała
duży n a p r z e c i w k o
na t y m c h l e w i e
z aksztełi
dartych.
w pół przegniła, p r z y c i e s i
Brzeziny
Wielkie:
dylików
skoblami. W
wchodząc,
komorze
Z komory
n i e masz,
Stodoła
U
tych
z
drzwiczkami
drzwi
o 1 sąsieku
wrót
2 dobrych. Powały
i
1, d r u g i m a ł y . Sołek
nie
szarem
dobra;
wrzeciądz
sieni
także
wrota
skobli
na tych
w a c h d o b r e , d r z w i d w o j e z deszczek n a b i e g u n a c h
n i a n y c h , żłób duży
po
na podwórze
przy
2.
chle
drew
chlewach
chlewami
i
Płoty
i czo
deszcz
sieni
do
jedną
Poszewka
poprzegniały.
sołkiem
słomą p o s z y t e . B r o g ó w
2 dobrych.
z
wrzena
około p l e c i o n e l i c h e . Z a s i e w y i b y d ł o w ł a s n e j e g o .
dobra.
biegunach
b r y ; d r z w i na biegunach. Podłoga w t y m chlewie
częścią. Ż ł o b ó w 2, p o w a ł a
oknem
ciądzami i s k o b l a m i żelaznemi 2. T a stodoła z
d r e w n i a n y c h . T e n b u d y n e k cały p o k r y t y , p o ł o w ą
k a m i , p o ł o w ą słomą. C h l e w
skoblami.
pod
z podłogą i powałą. D r z w i do n i e g o n a b i e g u n i e
o 2 belkach
do s a d k u z deszczek n a
ława
czterech
d r z w i z deszczek n a z a w i a s a c h
p a c h żelaznych. W k o m o r z e
dwiema
1 belce,
1, o k n o ,
s z y b b r a k u j e , o k i e n k o 1 n a zachód słońca, p i e c [ i ] k o m i n
dobry. Do komory
dobre,
cały słomą p o k r y t y , o d dołu
Chlewów p r z y stodole
biegunach
sieni
i wrzeciądzem. W e d l e
podłogi
n y d o b r e , p r z y c i e s i pogniłe. K o m i n w y w i e d z i o n y
n a dach,
w
n a górę p r z e p i e r z e n i e
z skobla
opasany.
wrzeciądzem
i
2 półkach,
wała d o b r a , b e l k i p o p o d p i e r a n e .
dobre.
z
Ściany
haczykiem
o
z dwiema
deszczkami
drewnianych
dobry.
b r y , powała z dylów dobra. Z izby do k o m o r y
z
deszczek n a b i e g u n a c h
Robi
z deszczek
z d y l a , o k i e n 2 d o b r y c h , s t o l i k p r o s t y 1, piec, k o m i n d o
i s k o b l a m i d w i e m a . W s i e n i p o w a ł a d o b r a , b e l k a 1, ścia
z
ple
ogrodzony.
próg zgniły z przyciesią. W c h o d z ą c do i z b y d r z w i z desz
oko
drzwi
tyczkami
na biegunach d r e w n i a n y c h . Powała w sieni dobra, k o m i n
złe n a
sieni
skobla
dobra. Płoty
do s i e n i , d r z w i
d r z w i na biegunie
trzechdnio-
bez
3 sąsiekach
i bydło.
dołu
na zagrodzie
o
J a k u b D r o z d siedzi n a zagrodzie t r z e c h d n i o w e j .
d r z w i na biegunie,
wej.
dobra, poszewka
złe. P s z c z e l n i c z e k
na biegunie
siedzi
poszewka
j e d n a ; w r o t a z deszczek z w r z e c i ą d z e m i d w i e m a
aksztelowego. Zasiewy
Wiewiórczyk
deszczek,
3. Stodoła
od
jego własne i bydło.
zgniły, p o w a ł a z całz
drzwi
Brogów
m i , powała z dylów
ło. B r ó g 1 d o b r y . C h l e w i k n a ś w i n i e zły. Płotu 3 przęsła
Antoni
przyciesi
zła,
m i e j s c a m i n o w a , m i e j s c a m i s t a r a . Sręby 2 n a c h l e w y
d r z w i do s a d k u z deszczek n a b i e
drewnianych, przepierzenie
opasany,
i
o
Piotr
w
Drozd
tydzień
drewnianym.
Sień
połowy. K o m i n
do i z b y ,
siedzi
n a zagrodzie
d n i 2. W c h o d z ą c
drzwi
do s i e n i
dobra. Powały
na dach
w
wywiedziony
na biegunie
dwudniowej.
drzwi
na
tej sieni
dobry.
drewnianym
z
Robi
biegunie
nie masz
Wchodząc
wrzeciądzem
i jedną s k o b l a . W i z b i e szafa mała 1, ł a w a 1 p o d o k n e m
z d y l a , o k n o 1, dwóch s z y b b r a k u j e , s t o l i k p r o s t y
I I . 4. Chałupa c e n t r a l n a z X I X w . z w r ó c o n a
szczytem
sieni
do
1, ła-
drogi
109
�z deszczek n a biegunie
z wrzeciądzem
w e c z k a mała 1, ł a w k i około p i e c a . P i e c z k a m i e n i i k o
drzwi
min
s k o b l a m i żelaznemi. Płoty plecione
dobry, powała z d y l ó w
wchodząc
i
drzwi
wrzeciądzem
dobra, belka
na biegunie
dwiema
1. D o
drewnianym
żelaznemi.
W
ze
komory
skoblami
komorze
Zasiewy
powała
z d y l ó w s t a r a . D r z w i n a p o d w ó r z e z k o m o r y z deszczek
Robi
na
gunie,
biegunie
miejscami
drewnianym.
dobra,
Poszewka
miejscami
zła.
na t y m
Chlewów
2
budynku
miernych,
i bydło własne
Jędrzej
na
ściany
drzwi
i dwiema
kiem
i
s k o b l a m i żelaznemi. W c h l e w a c h
drzwi
dwoje
na biegunach.
podłogi i p o
Na
tych
w a c h p o s z y c i e d o b r e . B r o g ó w 2. P ł o t y n a około
s t a r e , złe. Z a s i e w y
Maciej
Robi
i b y d ł o własne
Woźniak
siedzi
chle
plecione
jego.
czterech
trzechdniowej.
sienią
drewnianych. W sieni karmniczek
słupach. W
tej sieni
podłoga
dobra, k o m i n w y w i e d z i o n y
zła. P o w a ł a
n a d a c h , zły,
dwiema
na
1 z
pieca,
dyla,
piec
stół
z tarcic
z kamieni
zły,
nad
potrze
o 3 półkach,
drzwi
na biegunie,
Z
drzwi
do s a d u
komory
ława
prosty
mały,
ławki
kominek
dobry,
okno
1 z ł e , powała z d y l ó w d o b r a , b e l k a 1. Z i z b y
wchodząc,
powała
z
na biegunie
zły. Z
i czopach
skoblami
dobry,
sieni
i klamką.
W
Z komory
do
komory
dylów
dobra.
drewnianym,
na
skoblami
n y c h . T e n b u d y n e k cały słomą p o s z y t y ,
w
około o p a s a n y ,
stodole
gunie
jedną
dobra. W r o t a
jedne,
z
nemi. Chlewów
złą, żłób
dobre,
i skoblami
jedna.
Na
jednym
miejscami
pogniły. P r z y chałupie s t a j e n k a
łogą i p o w a ł ą dobrą. W
tej stajence
dobra z
pod
żłób, d r a b i n a , d r z w i
drzwi
słomą
dwoje
o 2 sąsiekach
dobra, z d w i e m a
boiskami.
d o t e j stodoły z t a r c i c n a obłękach
drewnianych
z wrzeciądzem i s k o b l a m i żelaznemi; do drugiego
w r o t a z dylików z wrzeciądzem
laznemi.
Ta
stodoła
nowo
i skoblami
poszyta.
Chlewów 3 pod j e d n y m
przykryciem,
gami
troje
i powałami,
drewnianych.
drzwi
Sołek
Wrót
boiska
dwiema
Brogów
3
że
starych.
dobrych, z podło
z deszczek n a
z szopą, d o którego
drzwi
biegunach
na
bie
g u n a c h . W t y m sołku podłoga d o b r a , p o w a ł a t a k ż e d o b r a ,
Brzeziny
110
Wielkie:
I I . 5. Chałupa
ścianach, p o
częścią
d a r t y c h , niezgorsze.
żelaznemi. Z a s i e w y
skob
i b y d ł o własne j e g o .
A n t o n i U j m a siedzi n a zagrodzie t r z e c h d n i o w e j .
d n i 3 w tydzień. W c h o d z ą c
drewnianym.
dziony
N a d sienią
i dwiema
oknem
do sieni, d r z w i
powała
dobra,
na
i czapach
komin
żelaznych z
wywie
s k o b l a m i . W i z b i e szafa o 3 półkach, ł a w a p o d
z dyla, okno
belce. Z
na jednej
komorze
centralna z X I X w . z w i docznym
sadu
drzwi
haczykiem
1 dobre,
s t o l i k mały
prosty,
około p i e c a , p i e c [ i ] k o m i n d o b r y , p o w a ł a z d y l ó w
W
Robi
biegunie
n a dach, d o b r y . Z s i e n i wchodząc do izby,
z tarcic na zawiasach
ple
Zapierzenie
n a górę, w k t ó r y m d r z w i z w r z e c i ą d z e m i d w i e m a
lami
n a b i e g u n i e z w r z e c i ą d z e m i d w i e m a s k o b l a m i żelaznemi.
Stodoła
podłogą
drewnianych. Te chlewy
s t a r a , zła. P ł o t y
częścią z a k s z t e l i
bie
żelaz
chlewie
cione,
o d dołu
stara.
na tej
2 n a bydło, t r z e c i n a świnie z
z deszczek n a b i e g u n a c h
na niej
zła,
dwiema
N a t y m . b u d y n k u p o s z e w k a zła, zgniła i d e s z c z k i
lecz
żelaz
do t e j stodoły z deszczek n a
wrzeciądzem
1, p o w a ł a
dobra.
poszewka
n a około
dobre,
żelazne
u dołu d e s z c z k a -
o trzech
tym budynku
dobra,
i czopach
stroną p o s z e w k a
o 2 sąsiekach, d r z e w o
oknc
biegunie
podłoga z d y l ó w , p o w a ł a z d y l ó w
szewka
w
szafa
1, ł a w y
wchodząc, d r z w i n a
d r z w i do s a d k u n a z a w i a s a c h
do
haczy
tej izbie
p o s z y t e . S z o p a n a w ó z bez w r ó t
Ściany
z
półkach, ława p o d o k n e m z d y l a ,
p r z y c i e s i n a [ o j k o ł o p o g n i ł y , aż d r z e w o w z i e m i ę poszło.
górę przepierzenie.
komin
wchodząc
żelaznych
d r e w n i a n y m z wrzeciądzem i d w i e m a
m i . W komorze
Stodoła
oknem
złe, p o k ł a d
bardzo
b e l k a 1. Z i z b y d o k o m o r y
mi
około
trzechdniowej.
1; 3 s z y b y w y b i t e , s t o l i k z t a r c i c y p r o s t y , m a ł y
b u j e r e p e r a c j i . Z s i e n i do i z b y w c h o d z ą c , d r z w i n a b i e
pod
płatwy
na zawiasach
prosta o czterech
gunie, skobel
1 żelazny, szafa p r o s t a
są.
na zagrodzie
około p i e c a , p i e c [ i ] k o m i n d o b r y , p o w a ł a z d y l ó w
na zagrodzie
w t y d z i e ń d n i 3. W c h o d z ą c do s i e n i , d r z w i z desz
czek n a b i e g u n a c h
dobre,
dach w y w i e d z i o n y
izby,
dobre,
jego
siedzi
dwiema
d n i 3 w tydzień. W c h o d z ą c d o s i e n i , d r z w i n a b i e
p r z y k t ó r y c h b o i s k o ; w r o t a złe z deszczek z w r z e c i ą d z e m
wały
Banasik
i
n a [ o j k o ł o s t a r e , złe.
powała
wyjściem
izby
do k o m o r y
dobra. Z k o m o r y
z komory
do
drzwi
na
ławy
dobra
biegunie.
n a ogródek
drzwi
�B r z e z i n y W i e l k i e : I I . 6. Chałupa z 2. poł. X I X w . , p i e r w o t n i e
na
biegunie.
pogniły.
Pod
Ten
tym budynkiem
budynek
słomą
przyciesi
poszyty,
na
[ojkoło
ale poszewka
ze
z dyla, okno
1 d o b r e , s t o l i k z szufladą
lów na jednej
wrota
drzwi
dzem
i skoblami dwiema
drewnianych
2, c h l e w ó w
wrzecią
żelaznemi. N a t e j s t o d o l e
k w i e złe i stodoła p o c h y l o n a . P r z y c i e s i
Brogów
z
3, c z w a r t y
p o d nią
mały.
kro
pogniły.
Drzwi
do
nich
stolarską
robotą,
ł a w y około p i e c a , p i e c d o b r y , k o m i n d o b r y , p o w a ł a z d y
w s z y s t k i m zła. Stodoła o j e d n y m sąsieku. D o t e j stodoły
z dylików n a biegunach
karczma
belce dobra. Z izby
na zawiasach
i czopach
do k o m a r y
żelaznych z
wchodząc,
wrzeciądzem
i d w i e m a s k o b l a m i żelaznemi. W k o m o r z e p o d ł o g a d o b r a ,
powała
na
z
dylów
biegunie
dobra.
Drzwi
drewnianym.
z
komory
Wedle
na
komory
podwórze
chlewów
c z w o r o n a b i e g u n a c h d r e w n i a n y c h z w r z e c i ą d z y 2, s k o b
z podłogami i powałami. D r z w i do t y c h chlewów
li
na biegunach
4. P r z y
chlewach
przybudowana
p o d ł o g i złe, p o w a ł y z żerdzi. T e
szopka.
chlewy
W
p r z y c i e s i złe pogniłe, ściany s t a r e . C h l e w i k
d r z w i do niego n a b i e g u n i e
chlewach
słomą
poszyte,
n a ś w i n i e 1,
d r e w n i a n y m , podłoga
w a ł a d o b r a . T e n c h l e w i k słomą p o s z y t y .
i po
Izdebka
mała
z komorą bez s i e n i i p i e c a i k o m i n a ; p o w a ł a j e s t ,
drzwi
mały
d r e w n i a n y c h . Przy* t y c h c h l e w a c h
z powałą.
Te
które b u d y n k i w
wierzchu
budynki
pod jednym
poszyte.
Stodoła
o
do n i e j w r o t a j e d n e
na biegunach
ciądzem
dwiema
i
skoblami
chlewik
przykryciem,
około o p a s a n e d e s z c z k a m i
słomą
o d dołu, o d
2 sąsiekach
dobra,
drewnianych z
żelaznemi.
2
dwoje
wrze
Brogów
3 do
złe. T a i z d e b k a s t a r a słomą p o s z y t a . P ł o t y w s z ę d z i e s t a r e .
b r y c h . Szopa n a w o z y ;
Zasiewy
p o s z y t a . W e d l e s z o p y c h l e w d o b r y . D r z w i do n i e g o z t a r
i b y d ł o j e g o własne.
J a k u b Ślęzak s i e d z i n a z a g r o d z i e d w ó c h d n i o w e j . R o b i
dni 2 w
tydzień. W c h o d z ą c
drewnianym. W
wywiedziony
sieni powały
zły. W c h o d z ą c
drewnianym z haczykiem
W
tej
izbie
do s i e n i , d r z w i n a
ława
n i e masz,
do i z b y ,
k o m i n na
drzwi
na
i skoblami dwiema
pod oknem
z
dylika, okno
1
dobre,
n i e masz.
p o g n i ł e . P o s z e w k a n a t e j chałupie zła. C h l e w i k
m a l e ń k i zły. B r ó g 1. S z o p k a
plecione
dach
biegunie
żelaznemi.
s t o l i k m a ł y 1, p i e c [ i ] k o m i n e k d o b r y . K o m o r y
Przyciesi
biegunie
stare,
Kazimierz
mała 1, zła, bez w r ó t . P ł o t y
złe. Z a s i e w e k
Masztalerz
i
bydło
jego
cic
na
zawiasach
i
dwiema
i
powała
od g ó r y
słomą p o s z y t y .
plecione,
siedzi na zagrodzie trzechdnio
żelaznych
W
Górski
tydzień
podłoga
jego
pobity,
żłób 1 i
z akszteli
własne.
trzechdniowej.
do s i e n i , d r z w i złe n a
b i e g u n i e d r e w n i a n y m . P o d ł o g a w s i e n i zła. P r z e d
nowe,
d r z w i na biegunie. Powała
dobra. Z sieni wchodząc
do i z b y ,
drabi
d a r t y c h , częścią
n a zagrodzie
d n i 3. W c h o d z ą c
wrzeciądzem
deszczkami
t y m chlewie
i bydło
siedzi
z
t y m chlewie
o d dołu
n a około częścią
stare. Z a s i e w y
Andrzej
zapierzenie
własne.
czopach
żelaznemi. W
dobra. Ten chlew
n a 1. P ł o t y
Robi w
i
skoblami
do n i e j w r o t a z deszczek, słomą
piecem
n a d sienią
d r z w i z tarcic n a za
w e j . R o b i w tydzień d n i 3. W c h o d z ą c do s i e n i , d r z W i n a
w i a s a c h , c z o p a c h żelaznych z s k o b l a m i żelaznemi. W i z b i e
biegunie
szafa p r o s t a o 3 półkach, ł a w a p o d o k n e m
drewnianym. W
sieni powały
s i e n i c h l e w i k mały. K o m i n w y w i e d z i o n y
Z
i
n i e masz.
n a dach,
s i e n i do i z b y w c h o d z ą c , d r z w i z t a r c i c n a
czopach
żelaznych z d w i e m a
s k o b l a m i , z klamką. Szafka
wrzeciądzami
W
tej
dobry.
zawiasach
i
czterema
o 2 półkach, ł a w a p o d o k n e m
n a południe 1 złe, stół p r o s t y
dobry,
k o m i n dobry,
powała
1, ł a w y
dobra. Z
wchodząc, d r z w i z t a r c i c n a z a w i a s a c h
nych
z
wrzeciądzem
i
dwiema
z dyla,
około p i e c a ,
izby
do
W
piec
komory
i czopach
skoblami.
okno
żelaz
komorze
111
�powała
z
i podłoga
tarcic
dobra. Z
na zawiasach
i
komory
czopach
na podwórze
żelaznych.
c h l e w i k ó w 2, j e d e n z powałą, d r u g i bez p o w a ł y .
w
jednym
niezła. D r z w i
nach. T e n budynek
góry
słomą
poszyty,
żelaznych.
chlew
od
dołu
poszyty.
z
lecz słoma
Drzwi
Powała
na
chlewa.
deszczek.
U
Podłoga
na
biegu
pobity, od
ny
podłogi
opasany,
świnie
n i e masz.
od góry
mały,
przystawiony
o 2 sąsiekach;
wrzeciądz
Ten
snopkami
z
wrót
dwiema
skoblami
dołą z podłogą
drzwi
dobrą;
dobre
na
zaporami.
Ten
sołek
sto
słomą
dwie
łem i z a s i e w a m i
j e g o własne.
zły. Z
Drozd
siedzi
stołu, p i e c
obłęku
Z
trzechdniowej.
d n i 3 w tydzień. W c h o d z ą c do s i e n i , d r z w i n a b i e
Robi
gunach
d r e w n i a n y c h z wrzeciądzem
żelaznemi. W
s i e n i podłogi
i skoblami
i powały
n i e masz.
wchodząc do izby, d r z w i n a zawiasach
nych z haczykiem
okno
1 dobre,
na trzech
z wrzeciądzem
Płoty
[i] k o m i n dobry. Z izby
obłęku. W k o m o r z e
do k o m o r y
z dylów,
złe.
Zaprząż
rze
d r z w i n a obłęku. B r o g ó w
Do
tego c h l e w i k a
drzwi
piec
3, c z w a r t y
na podwó
z
chlewikiem.
n a obłęku. P o d ł o g a
z
dylików
i p o w a ł a . P ł o t y n a około z chrustów. Z a p i e r z e n i e
n a górę
d o b r e i d r z w i n a obłęku z w r z e c i ą d z e m i d w i e m a
lami. Zasiewy
Wojciech
skob
i zaprzęże i bydło j e g o własne.
Ciura
siedzi
na zagrodzie
drzwi
trzechdniowej.
zamiast
drzwi na
komorze
n a obłęku;
powała.
okno
i bydło z z a s i [ e ] w e m
na
dwiema
1 złe.
własne
jego.
Biróg 1.
M i k o ł a j W o ź n i a k chałupy n i e m a , t y l k o c h l e w i k p o d
brogiem.
Antoniowa
Cacanina
trzechdniowej. Robi
na
na
wdowa,
siedzi
na
Powały
w
sieni
nie masz;
n a dach, d o b r y . Wchodząc
z
zagrodzie
d n i 3 w tydzień. W c h o d z ą c do s i e n i ,
obłękach.
zawiasach
czopami
żelaznemi,
komin
do i z b y ,
klamką
drzwi
i
ryglem.
W i z b i e szafa o t r z e c h półkach, ława p o d o k n e m z d y l a ,
złe, ł a w k a
do k o m o r y
wała
zamiast
stołu, ł a w k i
około
d r z w i na biegunach. Chlew
z żerdzi,
drzwi
na biegunie.
pieca,
piec
belce. Z
izby
1; podłoga i p o
Brogów
3. P ł o t y
na
o k o ł o złe. Z a p r z ą ż z b y d ł e m i z a s i e w y j e g o .
wchodząc, d r z w i n a
powała dobra. Z k o m o r y
i skoblami. W
na podwórze
[i] k o m i n dobry, powała z d y l i n a j e d n e j
żelaz
drzwi
i
do k o m o r y
okno
i czopach
belkach powała
do i z b y ,
Z
i s k o b l a m i . W i z b i e ława p o d o k n e m ,
drzwi
wywiedzio
żelaznych z w r z e c i ą d z e m
dwiema
sieni
trzechdnio
do s i e n i ,
komin
wchodząc
na
własne.
n a zagrodzie
Wchodząc
[i] k o m i n dobry. Z izby
komory
drzwi
n a zagrodzie
sieni
i czopach
wywiedziony
Walenty
tydzień.
plecione
jego
s k o b l a m i . W i z b i e ł a w a p o d o k n e m , ł a w k a mała
poszyty.
B r ó g 1. P ł o t y n a około p l e c i o n e s t a r e , złe. Z a p r z ą ż z b y d
Wiewiórczyk siedzi
dni 3 w
na dach,
zawia
s a c h i c z o p a c h żelaznych z w r z e c i ą d z e m i s k o b l a m i
i
do
dwoje
i k r o k i e w . Płoty
n a obłęku. W s i e n i p o w a ł y n i e masz,
zawiasach
d o b r a . Sołek p r z e d
żelaznemi
Robi
Chlew
żelaznemi. P o s z e w k a n a s t o d o l e
ma
Mikołaj
wej.
i czo
Stodoła
i powałą
n i e p r z y k r y t y bez p o w a ł y
około złe. Z a p r z ą ż z b y d ł e m i z a s i e w y
s t a r a , przegniła.
dobra,
jednych
sieni
do n i e g o n a z a w i a s a c h
deszozkami
Chlewik
wielkiego
chlewików
cały o d dołu deszczikami
stary naprzeciwko.
pach
do t y c h
drzwi
Przy
Walenty
wej. Robi
Kubaczka
siedzi
na zagrodzie
dwóchdnio-
w tydzień d n i 2. W c h o d z ą c d o s i e n i d r z w i n a
biegunie. W
sieni powały n i e masz,
n a d a c h , d o b r y . Z s i e n i wchodząc
komin
wywiedziony
do i z b y
d r z w i na za
w i a s a c h i c z o p a c h żelaznych z h a c z y k i e m i d w i e m a s k u b l a m i . W t e j izbie ława p o d o k n e m , o k n o 1 dobre,
okienko
małe
jedno, piec
komory
d r z w i na zawiasach
dobry.
Z
z wrzeciądzem
do
i skoblami.
W komorze
k u z w r z e c i ą d z e m i s k o b l a m i d w i e m a żelaznemi. W s i e n i
D r z w i d o t e g o c h l e w i k a n a obłęku, p o s z e w k a
zła n a c h a
łupie i
i
i podłoga. N a d sienią p o w a ł a , k o m i n
wywie
d z i o n y n a d a c h , d o b r y . Z s i e n i w c h o d z ą c do i z b y ,
na zawiasach
i czopach
żelaznych z h a c z y k i e m
drzwi
i skobla
m i żelaznemi. W i z b i e szafa o 3 półkach, ł a w a p o d o k n e m
z
dyla,
około
1 bez
okno
pieca,
piec,
sześci
komin
szyb,
stolik
niezły,
prosty
powała
z
1,
ciądzem
i dwiema
skoblami. W
komorze
na
Stajenka
i zaprząż
Grzegorz Woźniak siedzi n a zagrodzie
przykryta,
masz. Z t e j s i e n i w c h o d z ą c d o i z b y , d r z w i n a
zła, z d e z e l o w a n a . K o m i n a
zamiast
stołu, p o w a ł a
dobra
i czopach
i
ale p o g n i ł e . Z
n i e masz.
1. Stodoła o j e d
n y m sąsieku; w r o t a z deszczek złe, p r z y c i e s i
zła. P r z y
komorze
w
skobli
2 i
zgniłe, po
wrzeciądz.
Przy
srąbek n i e n a k r y t y , bez d r z w i i p o w a ł y .
Płoty
około p l e c i o n e
wrotach
Po
s t a r e , złe. O b s i e w y
z zaprzężą
i
byd
ł e m j e g o własne.
Mikołaj
powała,
siedzi
na zagrodzie
trzechdniowej.
s t a r a , zła. Z
obłęku. P r z y c i e s i ,
zawiasach
na trzech
tej izby
belkach,
do k o m o r y
żelaznych. W
komory
tej komorze
drzwi
z
komin,
drzwi
deszczek n a
2.
Chlewów
2, w
jednym
i powała, w d r u g i m n i c nie masz. T e c h l e w y
podłoga
słomą p o
k r y t e . Stodoła o 2 sąsiekach. D o t e j stodoły w r o t a
wrzeciądzami
i skoblami.
i bydło z z a s i e w a m i
R o b i w tydzień 3 d n i . W c h o d z ą c d o s i e n i , d r z w i n a o b ł ę
Marcin
Woźniak
Płoty
stare,
złe.
dobre
Zaprząż
jego własne.
siedzi
na zagrodzie
trzechdniowej.
k u . W s i e n i p o d ł o g a zła, p o w a ł y n i e m a s z , k o m i n n a d a c h
Robi
wywiedziony,
obłęku złe. W s i e n i p o w a ł y p o ł o w a , k o m i n n a d a c h
dobry; zapierzenie
n a górę z
drzwiczkami
n a obłęku. W c h o d z ą c do i z b y , d r z w i n a z a w i a s a c h
p a c h żelaznych
lami dwiema
z klamką, r y g l e m , w r z e c i ą d z e m
żelaznemi, z h a c z y k i e m
i z b i e szafa o t r z e c h p r z e g r o d a c h ,
okna
2 dobre,
komin
stół p r o s t y
d o b r y , powała
z skoblami. W
około
na jednej
d o k o m o r y wchodząc, d r z w i n a z a w i a s a c h
laznemi, z wrzeciądzem i d w i e m a
powała
dobra. D r z w i
z podłogą
i powałą,
bez wrót. Strzechy,
112
na podwórze
stajenka
skob
tej
ława p o d o k n e m z d y l a ,
1, ł a w y
z dylów
i czo
i
przy
pieca, piec
[i]
belce. Z
izby
z czopami
że
skoblami. W
komorze
n a obłęku. C h l e w
chlewie.
k r o k w i e złe. B r o g ó w
Szopka
2. Srąb
1
zła
nowy
w
tydzień
wiedziony
do i z b y
Ława
zły.
drzwi
d n i 3. W c h o d z ą c
Ściany
d r z w i dobre
pod oknem
d o b r a , ściany w
w
do
sieni,
i czopach
z d y l a , stół, k o m i n , p i e c
izbie
na zawiasach
komory
pogniły.
i czopach
na podwórze
Z
tej izby
żelaznych
d r z w i złe.
Srąb
o 2 sąsiekach, 1 p r z y k r y t y , d r u g i
raźniejszej p o s e s j i p o s t a w i o n y ,
na który
tej
na
wy
sieni
żelaznych.
zły,
powała
do
komory
z wrzeciądzem
bez p r z y k r y c i a , c h l e w ó w 3 złych, p o s z e w k i
Stodoła
drzwi
s i e n i z g n i ł e , złe. Z
n a zawiasach
i d w i e m a s k o b l a m i żelaznemi. W k a m o r z e
Z
na
podłoga
płatwy zgniłe, k r o k w i e złe, p r z y k r y c i e
zgniłe, o k i e n złych
z
Drozd
wywiedzionego nie
i c z o p a c h żelaznych. W t e j i z b i e ł a w a p o d o k n e m , ł a w k a
zawiasach
szewka
trzechdniowej.
przez
mały;
n a c h l e w a c h zła, pogniła. B r ó g
własne.
wrze
n a g ó r ę z d y l i k ó w , d r z w i c z k i z desz
boisko
2. P ł o t y
R o b i 3 d n i w tydzień. W c h o d z ą c d o s i e n i , sień p u s t a , n i e
piec, szafa
szewka
jego
z
na
drzwiami
chrustu,
z deszczułek. B r o g ó w
czek. T e n b u d y n e k s n o p k a m i p o k r y t y . C h l e w ó w 2, t r z e c i
d r z w i troje na biegunach, powały
i podłogą.
z pokładem
o 1 sąsieku z
[ s ] . Stodółka
s t a r e złe. Z a s i e w y
mała
z powałą
podłoga
połowę, powała dobra. D r z w i n a podwórze z k o m o r y
obłęku. Z a p i e r z e n i e
chlewie.
obłogu
p r z y t y m sąsieku. W r o t a
ławy
dylów
3 b e l k a c h . Z i z b y do k o m o r y d r z w i n a z a w i a s a c h
na
dobra. C h l e w i k
drugie
izby
R o b i d n i 3 w tydzień. W c h o d z ą c d o s i e n i , d r z w i n a o b ł ę
chlewiczek
powała
[i] k o m i n
powała
dobra.
stary
zgniły,
na nich
nowy
dwór
dał
złe.
za t e
drze
w a , k r o k i e w i łat. W r ó t d o t e j stodoły d w ó j e s t a r y c h n a
�obłękach.
Płoty
z bydłem
jego
w
około p l e c i o n e
stare,
złe.
Zaprząż
d r z w i n a obłęku. P o w a ł a w s i e n i zła, k o m i n
ny
własne.
J a n B a n a s i k siedzi n a zagrodzie trzechdniowej. R o b i
n a d a c h , zły. W
kiem i skoblami.
N a d sienią p o w a ł a z d y l ó w , k o m i n w y w i e d z i o n y
1
dobry. W
t e j s i e n i s t a j e n k a z podłogą
i powałą.
Drzwi
żłób i d r a b i n a . Z s i e n i d r z w i d o i z b y z
pogniłe.
W
tej izbie
ława
d o b r e , ł a w k i koło p i e c a , p i e c
s t a r a zła z d y l ó w n a j e d n e j
haczy
pod oknem,
zły, k o m i n
belce.
z
zły,
Z tej izby
okno
powała
d r z w i do
tej
k o m o r y n a zawiasach i czopach z wrzeciądzem i s k o b l a
tarcic
m i . W k o m o r z e p o w a ł y m a ł o co, a l e zgniła. Z t e j k o m o r y
do s t a j e n k i n a obłęku z w r z e c i ą d z e m i s k o b l a m i . W
stajence
wywiedzio
złe, p r z y c i e s i
Z s i e n i d r z w i do i z b y n a z a w i a s a c h i c z o p a c h
w t y d z i e ń d n i 3. W c h o d z ą c d o s i e n i , d r z w i n a obłękach.
na dach,
s i e n i ściany
na zawiasach i czopach żelaznych. W izbie szafa o 3 pół
n a p o d w ó r z e d r z w i ma obłęku. P r z y c i e s i
k a c h , ława p o d o k n e m z d y l a , o k n o 1 dobre, d r u g i e małe
m o r ą [ i ] sienią ze w s z y s t k i m zgniłe. W ścianach
drzewo
złe, stół m a ł y z t a r c i c , ł a w y około p i e c a , p i e c
poprócbniałe.
powały
[i] k o m i n
d o b r y , powała n a 3 b e l k a c h , z t a r c i c , dobra. Z t e j
do k o m o r y d r z w i z t a r c i c n a z a w i a s a c h
i czopach
izby
żelaz
Chlewów
2 z
p o d izbą i k o
podłogami
złemi,
z żerdek. T e c h l e w y słomą p o s z y t e , l e c z p o s z e w k a
zła.
Stodoła
o
1 sąsieku
s t a r a , zła;
wrota
z
stara,
deszczek
n y c h z w r z e c i ą d z e m i d w i e m a s k o b l a m i żelaznemi. W k o
n a obłękach. B r o g ó w 2. P ł o t y n a o k o ł o z ł e . S o l e k
m o r z e p o w a ł a i podłoga d o b r a . Z k o m o r y
z powałą, d r z w i a m i n a zawiasach
dwórze z tarcic n a zawiasach
i czapach
drzwi na po
żelaznych. T e n
b u d y n e k przez połowę poszyty, przez połowę
deszczkami
p o b i t y . C h l e w ó w 3 d o b r y c h z p o w a ł a m i , żłobami,
nami. W
d w u c h l e w a c h podłogi, w
masz. P r z y t y c h c h l e w a c h c h l e w i k mały n a świnie. S t o
doła o 2 sąsiekach; w r o t a z t a r c i c n a b i e g u n a c h
drew
n i a n y c h z wrzeciądzem i d w i e m a s k o b l a m i . Solek z p o d
łogą i p o w a ł ą ;
d r z w i n a zawiasach
i
czopach
żelaznych
z w r z e c i ą d z e m i s k o b l a m i d w i e m a . P ł o t y w około
Stawiączki koło o b o r y d o b r e . P s z c z e l n i k
dobre.
tyczkami opar-
c h a n i o n y >[s] w około d a b r z e . Z a s i e w y i o b s i e w y i zaprząż
j e g o własne. B r o g ó w 2 za stodołą.
z
mały
wrzecią
d z e m i s k o b l a m i d w i e m a . T e n s o l e k słomą p o s z y t y . Z a
siewy
drabi
t r z e c i m podłogi n i e
i czapach
i zaprząż z b y d ł e m
Bartłomiej
Ochocki
jej
własne.
siedzi
n a zagrodzie
trzechdnio
w e j . R o b i w tydzień d n i 3. W c h o d z ą c do s i e n i , d r z w i n a
obłęku. W s i e n i podłoga, p o w a ł a n a d sienią, k o m i n
wiedziony
ma d a c h
d r z w i n a zawiasach
i
dobry.
Z
sieni
i czopach
s k o b l a m i żelaznemi.
W
do
izby
żelaznych z
tej
izbie
ława p o d o k n e m z d y l a , o k n o
wy
wchodząc,
wrzeciądzem
szafa
o
3
półkach,
1 d o b r e , stół m a ł y
pro
s t y 1, p i e c [ i ] k o m i n d o b r y , ł a w y o k o ł o p i e c a , p o w a ł a d o
b r a n a 1 belce, z a p i e r z e n i e
n a górę. W
t y m zapierzeniu
d r z w i n a obłęjku. Z t e j i z b y d r z w i d o k o m o r y n a z a w i a
A n t o n i Woźniak n a zagrodzie siedzi d w u d n i o w e j . R o
s a c h i c z o p a c h żelaznych. W t e j k o m o r z e
powała
dobra.
b i w t y d z i e ń d n i 2. W c h o d z ą c do s i e n i , d r z w i n a obłęku.
Z t e j k o m o r y d r z w i n a p o d w ó r z e n a obłęku, z deszczek.
W sieni komin wywiedziony
Pakrycie
n a d a c h , zły. P o w a ł y i p o d
łogi w s i e n i n i e m a s z . Z t e j s i e n i d o i z b y w c h o d z ą c , d r z w i
stare n a zawiasach
i
skoblami
mały
a czapach
dwiema.
1, p i e c
Ławka
[i] k o m i n
żelaznych
z
pod oknem
wrzeciądzem
z
dyla,
stolik
l i c h y , powała d o b r a . D r z w i
do
na t y m budynku
słomą
poszyte.
Chlewów
2
bez p o d ł ó g ; p o w a ł y z żerdek, d r z w i n a obłękach, ż ł o b y 2,
d r a b i n 2. T e c h l e w y słomą p o k r y t e . S z o p a n a w ó z
komorze.
Stodoła
o 2 sąsiekach. D o
t e j stodoły
n a obłękach z w r z e c i ą d z e m i s k o b l a m i . S o l e k z
przy
wrota
podłogą
k o m o r y n a z a w i a s a c h i c z o p a c h żelaznych z w r z e c i ą d z e m
i p o w a ł ą dobrą. D r z w i do t e g o sołku n a obłęku z
i s k o b l a m i d w i e m a . W k o m o r z e podłoga i połówką stara,
ciądzem i s k o b l a m i d w i e m a żelaznemi. B r o g ó w 2; p l e w -
powała
dobra. Z k o m o r y
d r z w i n a oborę
n a obłękach.
N a t y m b u d y n k u p r z y k r y c i e s n o p k a m i i deszczkami, lecz
n i a k p o d j e d n y m b r o g i e m . Płoty w około stare.
złe. Z a s i e w y
i zaprząż z b y d ł e m w ł a s n e
jego.
Zasiewy
i zaprząż z b y d ł e m własne j e g o .
t o p r z y k r y c i e złe, s t a r e . C h l e w 1 z p o w a ł ą z żerdzi. P r z y
c h l e w i e b o i s k o m a ł e , słomą o b o j e p o s z y t e . P ł o t y n a o k o ł o
wrze
Józef O c i e p i a k s i e d z i n a z a g r o d z i e d w u d n i o w e j . R o b i
w
tydzień
d n i 2. W c h o d z ą c
do s i e n i , d r z w i n a
obłęku.
W s i e n i p o w a ł y n i e m a s z , a n i podłogi. T a sień n i e p r z y
Kasper Masztalerz siedzi n a zagrodzie t r z e c h d n i o w e j .
kryta.
Z [tej s i e n i w c h o d z ą c
do i z b y ,
drzwi na
obłęku
R o b i w tydzień d n i 3. W c h o d z ą c d o s i e n i , d r z w i n a o b ł ę
z wrzeciądzem i s k o b l a m i d w i e m a żelaznemi. W t e j izbie
k u z w r z e c i ą d z e m i s k o b l a m i żelaznemi. W s i e n i p o d ł o g a
ława p o d o k n e m , o k n o
i
powała
p i e c , k o m i n , p o w a ł a d o b r a . Z t e j i z b y do k o m o r y
W t e j s i e n i s t a j e n k a , w której podłoga i powała
dobra.
n a obłęku. W
do
na
zamiast stolika,
dobry.
izby
wywiedziony
1 dobre, ławka
dach,
Drzwi
(dobra, k o m i n
t e j s t a j e n k i ma b i e g u n a c h . Z
n a zawiasach
i
czopach
żelaznych
i s k o b l a m i d w i e m a . W t e j izbie szafa
sieni
z
drzwi
do
wrzeciądzem
o 3 półkach, ł a w a
pod o k n e m z dyla, okno 1 dobre, drugie maleńkie o czte
rech
szybach,
piec
[1] k o m i n
dobry,
ławy
koło
Z i z b y do k o m o r y d r z w i n a obłęku. N a g ó r ę
W
i
t y m zapierzeniu
drzwi
skoblami dwiema.
Ten
Chlewów
ma
obłęku
b u d y n e k cały
z
chlewy
pogoirzałych z b u d o w a n y . P o s z e w k a n a t y m b u d y n k u n o
wa.
szej
kach z wrzeciądzem
słomą
z szopą
Wizja
słomą
na
tych
l .
n
po
1, d r u g i
n a chałupę, t o j e s t sień,
i p o b i c i a ; d r z w i żadnych n i e m a s z , k t ó r y srąb z a t e r a ź
posesji
postawiony
po
kondescensyi.
Płoty
o k o ł o s t a r e , s t a w i ą c z k i d o b r e . Słupina s t a w i a n a
łupana, d o b r a . W r ó t n a p o d w ó r z e
tych
n a obłękach. Z a s i e w y
dwoje
i zaprząż z
dębowa,
z aksztełi
bydłem
na
własne
U z n a l i niżej
rocznich
bydło
lasu M u r o w a n a
podpisami
nazwanego
IchM przy
Woźnym
auten
pniaków
w
t y m lesie
wyciętych,
drzewka
m i e r n e g o , s z t u k 23.
2°.
Tegorocznich
p n i a k ó w n a różną p o t r z e b ę d l a p o d d a
n y c h brzezińskich
n a k r o k w i e , b r o g i , płatwy,
mier
n e g o d r z e w k a , s z t u k 28.
3°. D l a t y c h ż e p o d d a n y c h n a ł a t y i ż e r d z i e
4°.
Za
asygnacją
Imci
pana
Aleksandra
kop
3.
Otfinowskiego
w y w i ó z ł z t e g o l a s u p o d d a n y j e g o n a Suboczynę
dar
jego.
Józefowa
i
t y c z n y m J a n i e T w a r d y m , j a k o z n a j d u j e się p r z e s z ł o -
i z b a , k o m o r a z p ł a t w a m i , b e l k a m i bez p o w a ł y , k r o k i e w
niejszej
i brogu nie ma. Zasiewy
p o s e s j i p ł o t ó w , p r z y c i e s i , k r o k w i e , łat.
poszyty.
i s k o b l a m i dwiema. Bróg
Srąb n o w y
stodoły
zapierzenie.
s z y t e . Stodoła o 2 sąsiekach s t a r a ; w r o t a s t a r e n a obłę
n o w y bez p o s z y c i a .
Chlewy,
jego własne. D o tego b u d y n k u dodał dwór za teraźniej
wrzeciądzem
2 z podłogami złemi, t r z e c i mały, c z w a r t y
n a wóz. Te
drzwi
drzewek
pieca.
d r o b i a z g , z p o w a ł a m i , d r z w i a m i n a obłękach. P r z y
c h l e w a c h szopa
k o m o r z e powała. T e n b u d y n e k z
na
ł a t y s z t u k 30.
5°.
Na
potrzebę
Imci
pana
Aleksandra
Otfinowskiego
w y w i e z i o n o z t e g o l a s u n a łaty s z t u k 24.
Wiewiórowa
wdowa,
siedzi
na zagrodzie
t r z e c h d n i o w e j . R o b i w t y d z i e ń d n i 3. W c h o d z ą c d o s i e n i ,
6°. N a
potrzebę
Imci
pana
Pawła
wieziono z tego lasu, miernego
Otfinowskiego
wy
d r z e w a , s z t u k 16.
113
�Leśnego
Wchodząc
W
do
sieni powały
wywiedziony
sieni
drzwi
a n i podłogi
dobry. Z
drewnianym
pomieszkanie
na
ulepione. Do
obłęku
n i e masz.
sieni drzwi
z
Komin na
do i z b y
z wrzeciądzem i d w i e m a
deszczek.
na
dach
biegunie
s k o b l a m i żelazne
m i . W t e j izbie ławka p r z y o k n i e , o k n o
1 dobre,
powała
z 'dylików ' d o b r a , b e l e k n a k r z y ż d w i e . Z i z b y do k o m o r y
d r z w i n a obłęku z w r z e c i ą d z e m
i dwiema
l a z n e m i . W komorze powała na jednej
nek
częścią
poszyty
słomą,
częścią
częścią m a k o w i n a m i p o s z y t y .
s k o b l a m i że
belce. T e n b u d y
deszczkami
Bróg
pobity,
1. P o d t y m b r o g i e m
chlewik.
t e j chałupy
111. J a k u b C y g a n
m a żonę,
s n o p k a m i poszytą, w k t ó r e j
A P K r . , Castr. Crac.
t. 208, 1778 r .
bardzo
zem
z ojcem
chałupę
i
Proban
m a żonę
jednej
chałupie
w
starą,
złą, słomą
wójtostwa
Poddani
1. W o j c i e c h
mora. To
wszystko
t e j jest
we
wsi
do w ó j t o s t w a
Walkowicz
z
okno
Siedlec
komora. W
izbie
2. M a c i e j
której
tartego,
1 dobre.
Włodarz
okno
koło
karczmy
dwoje,
swoich
za
dzień
tylko
za
n i e m a . Chałupę
izbie o k i e n
złą, w
2, p i e c
i
ma
żonę,
s n o p k a m i poszytą, złą. W n i e j
dzieci
czworo,
chałupę
j e s t sień i i z b a , o k n o 1.
poszytą,
starą.
D o miej
i z b a i sień. W
izbie
okno
o
drzwi
1, p i e c
1 sąsieku
M a wołów parę d w o r s k i c h •
6. A u g u s t y n S i e r a d z k i
złe,
1, chałupę
dwoje.
i kumin
starą,
złą
W
tej
jest
z gliny
ule
i chlew
zły.
żonę m a , d z i e c i c z w o r o ,
piec
Sieradzki
ma
żonę,
cha
n i e j j e s t sień, i z b a
i kumin
gliniane.
dzieci
łupę s n o p k a m i poszytą n o w ą z d r z e w a
•.
s i e n i , dwóch
m a dzieci czworo,
izbach
i
dwóch
komorach
n o w o postawioną, s n o p k a m i
poszyta.
ona mieszka,
jednej
połowie
a
w
drugiej
Józef k o w a l . W t y c h i z b a c h j e s t p o j e d n y m o k n i e . W k a ż
dej piec i k u m i n dobre. T a K a l a c i n a m a k o n i parę
swo
.
9. Józef k o w a l m a żonę, d z i e c i
dwoje, siedzi w
łupie w y ż e j o p i s a n e j . M a stodołę o 1 sąsieku
wójt
m a żonę, d z i e c i ę
p r z e s z ł y m r o k u ożenionego, w
kającego.
Ma
chałupę
1 i syna
cha
•.
starszego
jednej
chałupie
miesz
i
komorze,
starą,
o sieni, izbie
s n o p k a m i poszytą. W i z b i e o k n o 1, p i e c
114
wchodząc
do
tradowanej
izdebki wyrażonej
jest
sień
z
zaporami
drewnianemi;
wrzeciądz i s k o b e l
wywiedziony
dachem
przy
żelazne. W
deszczkami
deszczki
jednych
wewnątrz
poodpadały.
i skoblem
a 4 szyby
obity,
Z
masz.
Te szyby
gach, piec
ławka. P o w a ł a
do
1
w
drzewo
komory
i podłoga
na
wrzeciądzem
górę
którego
t e j s i e n i są
drzwi
drewnianych,
żelaznemi. W
tej
oprawne.
nie
okna
dostaje,
deszczkami
kawałka nie
Stół duży
którego
dobre,
izdebce
d r u g i m 2 szyby
k a m i e n n y , około
w
koło
od d r z w i kawałka szyby
poprzetrącane, w
podwórza
tej sieni k u m i n
i z d e b k i n a kołowrotach
są 2; w p i e r w s z y m
n a strą
ławki, p o d o k n a m i
d o b r a . Z t e j i z d e b k i są ' d r z w i
kołowrotach
żelaznemi,
drewnianych
n a d którą
i sienią d a c h d o b r y , m i e j s c a m i
z
skoblem
izdebką,
komorą
t y l k o gonty
powybijane,
a o s o b l i w i e n a d o k n a m i . S t a j n i a , obora, p i w n i c a wspólna,
dlatego
się.
i nawozu
Stodoła
na g r u n t trądowy p o m i e r n i e
d l a złożenia
zboża
z
naznacza
zapolnicami
i boiskiem mniejsza
i o d d w o r u idąc p i e r w s z a
wej
drzwi dwoje
ręce, d o k t ó r e j
nych, poszewka
n a obłąkach
dwiema
po
pra
drewnia
s t a r a , zła.
4
A P K r . , Castr. C r a c ,
t . 189, 1756 r .
rei.,
Błeszno
p o w . Częstochowa
i kumin
z gliny
villa
Błeszno
ss. 573—575:
Chałupa p u s t a n a w s i Błesznie w
Szymona
Chrościńskiego
między
mająca p o d w ó r c e , d o k t ó r e j
chałupa
10. Józef
Bystrzanowice
p o w . Częstochowa
chałupę
p r z e z teraźniejszego p o s e s o r a
W
rei.,
O b i . actus t r a d i t i o n i s sortis m e d i e t e t t b o n o r u m
Kalacina wdowa
dobrą o j e d n e j
Crac.
cha
[przez] teraźniej
m o r a . O k n o 1. M a stodołę o 1 sąsieku, c h l e w y t r z y , w o
8. Z o f i a
poszyta,
.
czworo,
szego p o s e s o r a p o s t a w i o n a , w której j e s t sień, i z b a i k u
łów parę swoich
M a r c a k u przez
Stodołę
o 2 sąsiekach i c h l e w . M a k o n i parę s w o i c h
7. I g n a c y
snop
.
łupę s n o p k a m i poszytą starą, złą. W
1 kumora. Okno
sto
.
S a t a n m a żonę, dziecię
M a stodołę
ule
p o k r o k w i o n a , połaoona i
małemi zabite, t r z y przetrącone, w c z w a r t e j
.
Piec i k u m i n z g l i n y ulepione. Do t e j chałupy jest
doła o 1 sąsieku, zła
gliny
2, j e d e n . n i e
z
do t e j ż e
chałupą
Satan
z
Ma
sień
drewnianych
z haczykiem
jest k u c h n i a d e s k a m i p o b i t a
5. M i c h a ł
Najprzód
nad
m e j chałupie, co i W ł o d a r z m i e s z k a — — . Z a tą
w
i kumin
—.
izba,
0 d w o j g u d r z w i a c h d o b r y c h na kołowrotach
której
t e j sa
4. M a r c i n
Castr.
kumin
komornica w
ich
której
ss. 1685-41686:
chałupy
wołów
pobitą, starą,
3. F r a n c i s z k a J a n k o w a w d o w a
pione.
1, p i e c
w
O p i s a n i e i z d e b k i , k o m o r y i stodoły
niej
z g l i n y ulepione —.
kami
mieszkającego
13
cha
na
do t e j
ma
nic nie robi,
gontami
m a p a r ę •—.
I n w e n t a r z części dóbr w s i B y s t r z a n o w i c
poszycie
Stodoła
Walkowicz
j e s t i z b a , sień i k o m o r a . W
tej
skończony — .
j e s t sień, i z b a i k o
zapłatą posługę c z y n i . M a żonę, d z i e c i
tyle
Ciołków
t . 195, 1762 r .
parę —.
w
i komora. W
p i o n e . M a stodołę o 2 sąsiekach, c h l e w ó w
należący
m a żonę, d z i e c i
drzewa
1 sąsieku, s t a r a . T e n
.
starą
i syna Franciszka r a
poszytą,
Siedlec
p o w . Częstochowa
łupę n a p a s t e r n i k u starą, w
ma
1, chałupę
sień, i z b a
złą, z c h r u s t u postawioną.
12. T o m a s z
APKr.,
ss. 349—352:
stara,
do której stodoła o 2 sąsiekach p o s t a w i o n a n a l e ż y ; p u s t a .
rei.,
Inwentarz
w
dziecię
[ 1 3 ] . J e s t t a k ż e chałupa p o G r z e g o r z u
2
0
o 2 sąsiekach,
o k n o 1, p i e c i I k u m i n z g l i n y u l e p i o n e , d a l e j m a stodołę
teraźniejszego posesora
złe;
stodoła
c h l e w ó w 2 i szopa n a w o z y . M a w o ł ó w p a r ę s w o i c h - :
ma
wywiedziony
kumin
ściankę
części i m c i
drugiemi
w c h o d z ą c są d r z w i złe. T a
z przyjścia.
W
tej
dobry. D o izby wchodząc
kapiasty
z
pana
chałupami
ogniskiem,
piec
ścianie
kumin
drzwi nie
prosty,
pół
masz,
większe
k a m i e n n y , a mniejsza połowa k a c h l o w y ; stare, złe k a c h le, a 1 w y b i t y , Z
tej izby
a n i podłogi, a n i o k n a
szewka
słomiana
[.]
dobra,
do k o m o r y
I powały
ale bez
drzwi nie
i ściany
kalenice.
masz
dobre, po
Przy
tej
zaś
�chałupie
jest
chliwik.
Na
tymże
póirolku
jest
druga
gim
zapolem
złe. W
tych
zapolach
są podłogi.
Ściany
chałupa s t a r a , d o k t ó r e j w c h o d z ą c są d r z w i n a b i e g u n a c h
s t a r e . O g r o d z e n i e t e j chałupy częścią tyniną, częścią
z w r z e c i ą d z e m i s k o b l a m i żelaznemi, z k l a m k ą
drewnia
d z i a m i , częścią n i e dostaje.
ną. W t e j s i e n i j e s t k u m i n
wylepio-
win
ny, powała
stara
dobrze
wywiedziony,
przegniła
gliną
i sztuki
powały
nie
śliwowych
drzewkach
d o s t a j e . D o i z d e b k i w c h o d z ą c są d r z w i p r o s t e n a z a w i a
jeszcze
s a c h , h a k a c h żelaznych. P r z y
nym
tych drzwiach
k a p i a s t y z o g n i s k i e m prostą robotą, p i e c
ny,
w
stara
Z
pół k a c h l o w y
jeszcze
tej izby
stary,
dobra,
okna
podłogi
jest
kumin
w pół k a m i e n
n i e masz,
bez s z y b ,
tylko
powała
ramy
w c h o d z ą c są d r z w i p r o s t e n a z a
hakaCh
wrzeciądzem
i
Podłogi
n i e masz.
z
Ściany
i
jednym
t e j chałupy
stare,
ław w
tej izbie
dwie.
Poszycie
n a d sienią i k o m o r ą p o części p o w y d z i e r a n e ,
szycia
nowego trzeba.
zła. O b o k
t e j chałupy
ze
drzwiami
U
dwóch
i
powały
na
trzy
szego k o n t r a k t u
poszewka
chlewach
na tych
t. 1 7 5 , 1 7 4 6 r.
dobre.
W
ciwko
od izby
t y c h chlewów
gunach
n a d tymże
strzechą,
dobra
chlewie
podłogi p o zła.
Naprze
n a bydło, d r z w i
na bie
d r e w n i a n y c h z s k o b l a m i i wrzeciądzem
żelazne
m i . Ten chlew
stajenka
chlewem
stara
skoblami.
jednym
j e s t żłób z drabiną, w e d w ó c h zaś c h l e w a c h
gniłe. R y n n a
chałupie
chlewach
z g r u n t u zły, s t a r y , oprócz j e d n e g o żłobu,
który jest d o b r y . P r z y t y m c h l e w i e jest stajenka, w któ
rym
ściany, p o s z y w k a
chałupy
ogrodzenia
i wszystko
żadnego
s t a r e , z l e . Około
n i e masz.
Do tej
Na
l e w e j s t r o n i e t e j stodółki j e s t
przykrycie
s z a r iguntów b a r d z o z ł y i w y d a r t y . P r z y k r y c i e
tej
chałupy
j e s t stodółka o 1 b o i s k u . W r o t a s t a r e , złe, d w o j e
z łąkami t r z e m a
oddaje
się, p r z y
trojgu
stara, ale
z
posieczo-
którym
pół-
5
Oblata
193—194:
w
którym
zapola.
dobre, ale
Naprzód
piec
oddaje
się —
n i e mieszka
budynek
nikt,
i k u m i n e k biały prostą
budynek
na
Żuraw
p o w . Częstochowa
actus t r a d i t i o n s sortis b o n o r
ss.
jednak po
i
po
.
A P K r . , Castr. Crac. r e i . ,
p o d jedną
drewnianych
bróg
poszywka
t a m jejmość p a n i B o r z ę c k a bez n a j m n i e j
skoblem.
bez nóg, stępa
chlewy
biegunach
chlewów
na tych
Stół p r o s t y
d o b r a . T ę chałupę
reperacji
na tej
stodółką
ogrodzony,
sianem, pastwiskami
r o l k u mieszka
będą p o t r z e b o w a ć . Szafa p r o s t a w i z b i e o pięciu półkach
dobra,
Przed
spodu
żer
drze
gołe.
do k o m o r y
wiasach
kilka.
od
O k o ł o t e j chałupy j e s t
imię
dobry
Stacha
to
pusty
jest
przy
pod
drodze,
deszczkami,
robotą, o k n a 2 d o b r e . T e n
ze w s z y s t k i m ,
Jakubczaka,
Ż u r a w —• —
także
który
chłopa
półrolnika
m a wołów
pańskich
młodych p a r ę jedną i i n n e r e k w i z y t a należące do g o s p o
darstwa
. Chałupa
j e g o już s t a r a
o jednej
izbie
i k o m o r z e ; p i e c i k u m i n e k d o b r y biały, o k i e n k o 1 , d r z w i
dwoje
na biegunach
drewnianych.
Chlewik
t e j chałupie, stodółka o 2 s o m s i e c z k a c h
w
poszyciu
nowej
potrzebuje
mornicę n a imię M a g d a
na
p a s t e r n i k u pańskim
izbie
z
sionką
małą,
okienko małe dobre
nad dru
reperacji
oddaje
się
mały
— — . Także k o
. Chałupkę m a
p o d deszczkami
z
piecem
i
przy
mała. T a chałupa
kuminkiem
o
jednej
białym;
.
Jerzy
Czajkowski
PRZYPISY
J . C z a j k o w s k i , Budownictwo
Włocławek)
w 1787 roku,
„Pol.
1
1 9 7 0 , n r 2 , s.
wsi Kolomia
S z t . L u d . " , R.
(pow.
XXIV,
109—119.
P o r . i b i d e m o r a z J . B u r s z t a , Budownictwo
wiejskie
w kluczu
runowskim
w I połowie
XVII
wieku,
„Kwar
t a l n i k H . К . M . " , R. I I , 1 9 5 4 , n r 1 — 2 ; B . B a r a n o w s k i ,
J . Bartyś,
Źródła
do historii
budownictwa
wiejskiego
z początku
XIX
w.,
„Łódzkie
studia
etnograficzne",
R. V I I I , 1 9 6 0 , t . 2 ; B . B a r a n o w s k i , J . Bartyś,
Inwentarz
dóbr heźnica
Mała w Łączyckiem
z 1811 roku,
„Kwar
t a l n i k H . К . M . " , R. V I I I , 1 9 6 0 , n r 4 ; T . L a l i k ,
Zagroda
na Mazowszu
w
XV wieku,
„ K w a r t a l n i k H . К. M . " ,
R. V , 1957, n r 3 — 4 .
'
A P K r . , C a s t r . C r a c . r e i . , t . 1 9 9 , ss. 2 1 3 7 — 2 1 5 7 .
2
Ibidem,
4
ss.
2137—2144.
Słownik
geograficzny
Królestwa
Polskiego
i in
nych
krajów
słowiańskich,
W a r s z a w a 1 8 8 0 , t . I , s. 4 1 6 .
A P K r . , C a s t r . C r a c . r e i . , t . 2 1 1 , s. 3 0 7 4 : O p i s a n i e
b u d y n k ó w d w o r s k i c h w K i e d r z y n i e ; i b i d . , t . 1 8 8 , s. 1 6 8 6 :
I n w e n t a r z dóbr w s i L i b i d z a ; i b i d . , t . 1 8 5 , ss. 1 5 8 4 — 1 5 8 9 :
I n w e n t a r z dóbr w s i P r z y s t a j ń oraz a n e k s .
Z a k s z t e l i w y k o n y w a n e b y ł y też p o w a ł y . T e r m i n
ten nie jest j e d n a k znany obecnie a n i w Brzezinach,
a n i też n i e f i g u r u j e w ż a d n y m słowniku.
W r o t a n a obłękach b y ł y r ó w n i e ż w s t o d o l e w B y s t r z a n o w i o a c h w 1 7 6 2 r . N i e w y k l u c z o n e , że i w i n n y c h
w s i a c h obłęki s t o s o w a n o , t y l k o b r a k o t y m w i a d o m o ś c i .
P o r . J . B a s a r a , Terminologia
budownictwa
wiej
skiego
w dialektach
polskich,
„Prace
Językoznawcze"
n r 4 3 , W r o c ł a w — W a r s z a w a — K r a k ó w 1 9 6 5 , cz. 2 , s. 2 0
oraz m a p a 7.
P o r . M . T r a w i ń s k a , Z badań nad
budownictwem
wiejskim
w rejonie
częstochowskim,
„Rocznik m u z e u m
w C z ę s t o c h o w i e " , t . 2 , 1 9 6 6 , s. 1 0 4 i p r z y p . 2 6 .
I b i d e m , s. 101.
s
6
7
8
9
1 0
1 1
Z . N e y m a n o w a , Wnętrze
chaty
w Załęczu
Wiel
kim, „ P r a c e i m a t e r i a ł y m u z e u m a r c h e o l o g i c z n e g o i e t n o
graficznego w Łodzi. Seria etnograficzna", n r 5, Łódź
1 9 6 1 , s. 7 9 , r y c . 5 a, c; p o r . też p r z y p . 3 n a s. 7 8 .
M . T r a w i ń s k a , o p . c i t . , s. 1 0 2 .
I b i d e m , s. 9 0 .
W i n w e n t a r z u części w s i Błeszno z n a j d u j e m y t a k i
opis z 1 7 5 7 г.: F o l w a r k p o d g o n t a m i o j e d n e j s i e n i , i z b i e
i k o m o r z e , d r z w i d w o j e do i z b y i k o m o r y n a z a w i a
s a c h — . O k i e n w i z b i e 3 , d w a o d w s c h o d u , t r z e c i e od
z a c h o d u słońca, p o d ł o g i w i z b i e a n i w k o m o r z e n i e m a s z ,
k o m i n i p i e c z g l i n y r o b i o n y , n a d d a c h e m tegoż f o l w a r
k u k o m i n n i e p o b i t y , c h l e w bez d r z w i j e d e n — . ( A P K r .
C a s t r . C r a c . r e i . , t . 1 9 0 , s. 2 2 1 9 ) .
A P K r . C a s t r . O r a c . r e i . , t . 2 1 1 , 1 7 8 0 г.: O p i s a n i e
b u d y n k ó w d w o r s k i c h w K i e d r z y n i e , s. 3 0 7 5 .
A P K r . . C a s t r . C r a c . r e i . , t . 1 8 8 , 1 7 5 6 г.: I n w e n t a r z
dóbr w s i L i b i d z a , s. 1 6 8 6 .
J . C z a j k o w s k i , Z badań nad budownictwem
wiej
skim
w powiecie
olkuskim,
„Rocznik m u z e u m e t n o g r a
f i c z n e g o w K r a k o w i e " , t . 2 , 1 9 6 7 , s. 8 5 o r a z r y c . 2 3 / 1 0 , 1 1 .
Ibidem.
го M . T r a w i ń s k a , o p . c i t . , s. 8 5 .
I b i d e m , s. 9 4 .
W Chałupie A n d r z e j a G ó r s k i e g o o k n o b y ł o n a p o
łudnie, zaś d r z w i z k o m o r y n a p o d w ó r z e . T e szczegóły
p o z w a l a j ą dość ściśle określić, że chałupa stała b o k i e m
do d r o g i .
I g n a c y B o c h n i a k — •— m a chałupę n o w ą z s t a r e j
stodoły zbudowaną, z n o w e g o d r z e w a dołożona, d a c h o d
dołu d e s k a m i o b i t y , r e s z t a s n o p k a m i p o s z y t a , o k n a 2
w t a f e l e k 1 8 , p i e c i k o m i n prostą robotą, zaś d a c h o w y
k o m i n w s t a g i u l e p i o n y . Stodołę n o w ą m a p o s t a w i o n ą
z starego d r z e w a ( A P K r . , Castr. Crac. r e i . , t. 2 1 1 , 1 7 8 0 r.
1 2
1 3
1 4
1 5
1 6
1 7
1 8
1 9
2 1
2 2
2 3
s. 3 0 7 9 ) .
115
�-> A P K r . , C a s t r . C r a c . r e i . , 188, 1756 г., s. 1686: I n
w e n t a r z dóbr w s i L i b i d z a : Z a temiż stodołami ( d w o r s k i
m i ) jest owczarnia
, n a b o k u tejże — j e s t chałupa
dla owczarza deszczkami pobita
, Folwark Gruszown i a r z e c z o n y . N a t y m f o l w a r k u j e s t — chałupa w k t ó r e j
izb d w i e i k o m o r a , deszczkami izby pobite, a k o m o r a
słomą
.
2
25
APKr.,
2 6
M . T r a w i ń s k a , o p . c i t . , s. 97.
2 7
I b i d e m , s. 98.
Castr. Crac.
r e i . , t. 2 1 1 , 1780 г.:
s. 3074.
Fot. J a c e k Kubiena.
2 9
3 0
3 1
A P K r . C a s t r . C r a c . r e i . , t . 205, 1774 г.: I n w e n t a r z
s t a r o s t w a olsztyńskiego. C h o d z i t u o następujące m i e j
2 8
scowości: P o c z e s n a , N i e r a d a , M ł y n e k , Własna, B o r o w y ,
C i e c i e r z y n , Kusięta, J a c h y m ó w , Z a r ę b i c e i P r z y r ó w .
M . T r a w i ń s k a , o p . c i t . , s. 95.
A P K r . , C a s t r . C r a c . r e i . , t . 2 1 1 , 1780 г.: R e g e s t r
i n t r a t y dóbr w s i ó w Kuźnica, p o ł o w y K i e d r z y n a i części
K a m i e n i a —. „ Z a d e s z o z k i n a p o p r a w ę chałup 9 zł., o d
p o s t a w i e n i a chałupy K l u s k o w i i za t a r c i c 3 n a d r z w i
29 zł. 10 gr., o d s t a w i a n i a chałupy w K i e d r z y n i e z cegłą
30 zł. 11 g r . " (s. 1171).
P o r . W . U r b a n , Poddani
szlacheccy
w
wojewódz
twie krakowskim
w drugiej
poołwie
XVIII
wieku
i ich
opór
antyfeudalny,
W r o c ł a w — K r a k ó w — W a r s z a w a 1953,
s. 35.
R y s . opr. autor,
wyk. Krzysztof
Kelm
�